Spis treści
Wiele zmienić… by nic się nie zmieniło
Przed tygodniem opisaliśmy historię powstawania ustawy, która powołała NIW do życia (Kliknij). Tekst udowadniał tezę postawioną dwa tygodnie temu w… bajce (Kliknij). W tym tygodniu w naszej opowieści pojawią się pieniądze.
Autor: Piotr Frączak
Jak w bajce, czyli cudowne rozmnożenia
Opis dokonującej się zmiany zaczniemy od pieniędzy, czyli… systematycznych nowelizacji. Bo choć w uzasadnieniu do ostatniej nowelizacji czytamy: „Ustawa o NIW-CRSO weszła w życie 28 października 2017 r. Od chwili jej wejścia w życie nie została przeprowadzona jej żadna nowelizacja” (Kliknij), to jednak nie jest to zgodne z prawdą. Nowelizację ustawy wprowadzono już w 2018 roku. Zresztą, tak naprawdę, tych nowelizacji było więcej. A chodziło głównie o pieniądze. Bo to, co się rzeczywiście udało NIW-owi, to zabezpieczenie w budżecie państwa pieniędzy na wsparcie organizacji – choć to, co i jak wspierały, to już osobna historia. Na szczęście długoletni plan finansowy NIW-u zapisano w ustawie, dzięki czemu możemy śledzić… gwałtowne zmiany tych planów. Widać je wyraźnie w prezentowanej tabeli. Czy nie wygląda jak z bajki?
Pierwsze rozmnożenie
Oto jeszcze świeży był podpis pod nową ustawą, a już ustawa z 8 grudnia 2017 r. określająca szczególne rozwiązania służące realizacji ustawy budżetowej na rok 2018 zwiększa środki na działanie NIW-u w 2018 roku z 3 600 000 na… 33 600 000 zł. Jak znalazły się dodatkowe środki w ciągu miesiąca i to w kwocie, która zasadniczo musiała zmieniała zasięg oddziaływania NIW-u? To dopiero cud. I to przecież w sytuacji, gdy nie udało się zagarnąć NIW-owi „pod siebie” – dzięki stanowczej postawie sponsorów – tzw. funduszy norweskich przeznaczonych dla organizacji (por. np. Gliński przegrał drugą bitwę o środki norweskie – Kliknij).
A przecież po kolejnych kilku miesiącach mamy znów zmianę. Tym razem nowelizowana jest bezpośrednio sama ustawa. 20 kwietnia 2018 r. na stronach RCL-u projekt ustawy o zmianie ustawy o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (brak nr projektu – „w trakcie ustalania” świadczy, że projekt nie był wcześniej prezentowany w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów – Kliknij). Bez konsultacji (opiniowała tylko Rada Działalności Pożytku Publicznego) 29 maja 2018 r. projekt trafił do Sejmu jako rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (druk nr 2576) (Kliknij), a 4 lipca Prezydent podpisał nowelizację. Sprawa znów dotyczyła finansów. Zwiększono planowane kwoty wydatków na lata 2019-2026, ale też zwiększono do 39 400 000 zł budżet na 2018 r.
Sekretarz stanu w KPRM Paweł Szrot podczas prac Komisji Polityki Społecznej i Rodziny tak uzasadniał te zmiany: „Instytut został powołany ustawą z dnia 15 września 2017 r., która była już raz nowelizowana. Podniesiono limity, które teraz będziemy zmieniali, przynajmniej taki jest wniosek Rady Ministrów. W styczniu podniesiono limit na rok 2018. Konsekwentnie proponujemy podniesienie limitów w skali do roku 2026. Oprócz bieżącego roku, można wymienić trzy składniki odnoszące się do każdej zwyżki. Pierwsza z nich to limit na dotację celową, programy rządowe. Tutaj już funkcjonuje jeden z programów rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, tj. Fundusz Inicjatyw Obywatelskich. Przygotowywane są trzy kolejne projekty programów do przyjęcia przez Radę Ministrów. Pierwszy z nich to Program Rozwoju Organizacji Obywatelskich, drugi – Program Rozwoju Harcerstwa, trzeci – Rozwój Wolontariatu „Korpus Solidarności”. W fazie przygotowawczej jest Program Wsparcia Uniwersytetów Ludowych. W projekcie przewidujemy każdorazowo limit na dotację celową, finansowanie programów będących na etapie przygotowania oraz kolejnych, w wysokości 30 mln zł. Kolejna część wydatku, która obejmuje tylko bieżący rok i 2019 r., to remont i adaptacja obiektu na siedzibę Narodowego Instytutu Wolności przy ulicy Parkowej. W bieżącym roku środki zostały zaplanowane w wysokości 600 tys. zł, w kolejnym roku – 20 mln zł. Chcę podkreślić, że Narodowy Instytut Wolności będzie korzystał z obiektu, który jest w zasobie nieruchomości rządowych i będziemy inwestowali w nowe obiekty. Natomiast, jest wymagana adaptacja, która powinna zakończyć się w 2019 r. Ostatnia część podwyższenia limitu wydatków budżetu państwa, przeznaczonych na realizację ustawy, to dotacja podmiotowa na obsługę zadań, które prowadzi Narodowy Instytut Wolności. W bieżącym limicie kwota została określona na 3,6 mln zł, w procedowanym projekcie ustawy planujemy powiększyć wydatki o 5,2 mln zł w tym roku a w każdym kolejnym, sukcesywnie do 2026 r., o 7,2 mln zł.” (więcej – Kliknij).
W ramach II czytania posłanka Bernadeta Krynicka (klub Prawo i Sprawiedliwość) podkreślała: „W ocenie skutków regulacji dotyczącej projektu ustawy przewidziano, że środki z dotacji podmiotowej w wysokości 3,6 mln zł rocznie są niewystarczające i pozwalają na stworzenie ok. 22 etatów, a do realizacji wszystkich zadań Narodowego Instytutu Wolności niezbędnych jest 60 etatów. (…) Ponadto w znowelizowanym przepisie uwzględniono koszty przeprowadzenia remontu obiektu „Parkowa”, przeznaczonego na stałą siedzibę Narodowego Instytutu Wolności”.
Komentarz: Przypomnijmy – jest rok 2018. Już w 2017 przewidywano zatrudnienie 60 osób, a środki na remont pojawią się znowu jako punkt zapalny w 2022 roku.
Ciekawą kwestię podniosła Posłanka Agnieszka Hanajczyk (PO): „Pieniądze pójdą na nowe rządowe programy wsparcia organizacji pozarządowych. Najistotniejsze w ich nazwie jest właśnie określenie „rządowe”, bo nie były one konsultowane ani z organizacjami pozarządowymi, ani nawet, i to jest bardzo interesujące… (Poseł Bernadeta Krynicka: Były, były) …z Radą Narodowego Instytutu Wolności, która jest ciałem doradczym dyrektora NIW Wojciecha Kaczmarczyka. Weronika Czyżewska-Waglowska, członkini rady NIW i wiceprezeska Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych poinformowała: Jako rada spotkaliśmy się raz, podczas jej uchwalenia. Od tego czasu nie było żadnych informacji kierowanych w naszą stronę. Program nowego budżetu nie był konsultowany. Rada ma jasno określone zadania i kompetencje, m.in. jest to opiniowanie projektów programów wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego czy projektu rocznego planu finansowego. Mam zapewnienie, że do spotkania dojdzie niebawem i że związane będzie ono z nowelizacją planu działalności i planu finansowego na 2018 r „.
Z kolei Poseł Krystian Jarubas (Polskie Stronnictwo Ludowe – Unia Europejskich Demokratów) dopytywał: „Szczególnie niepokojące jest to, że w 2019 r., czyli w roku wyborczym, rząd zaplanował sobie na wydatki instytutu aż 60 mln zł. Czyżby to było ciche wspomożenie PiS-owskiej kampanii w wyborach parlamentarnych?”
W odpowiedzi Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Paweł Szrot podkreślał: „Tutaj część z pań posłanek i panów posłów prezentowała ten projekt tak, jak byśmy już przesądzali o kształcie budżetu i finansowania Narodowego Instytutu Wolności na rok ten i następny. Podkreślam, że nie o to tutaj chodzi. Chodzi tylko o podwyższenie maksymalnych limitów. Każdorazowo Sejm, ustalając poziom finansowania Narodowego Instytutu Wolności w poszczególnych budżetach na kolejne lata, będzie o tym decydował w szczegółach i państwo będą mieli nad tym kontrolę jako parlamentarzyści (…) Przewijały się też pytania o konsultacje społeczne. Szanowni państwo, do projektu odnosiła się Rada Działalności Pożytku Publicznego, nie zgłaszając uwag i popierając projekt. W tej radzie uczestniczą przedstawiciele organizacji społecznych. (…) Pan poseł Jarubas pytał się, dlaczego w 2019 r., w roku wyborczym aż 60 mln jest przeznaczonych na działalność Narodowego Instytutu Wolności. Panie pośle, tak się złożyło, że w roku wyborczym wypadła konieczność modernizacji budynku, obiektu na ul. Parkowej. I te 20 mln, które bardzo znacznie powiększają tę kwotę, dotyczy wyłącznie modernizacji tego obiektu, siedziby instytutu”. (więcej – Kliknij). III czytanie ustawy odbyło się następnego dnia – 7 czerwca 2018 r. Senat nie zgłosił poprawek, a Prezydent podpisał ustawę.
Kolejne rozmnożenia
Trzeba zwrócić uwagę, że „podwyższanie maksymalnych limitów” dokonywało się i później – i to w bardzo różnych ustawach. I tak – w 2021 roku zmiany dokonano w ramach zmiany ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw. W 2022 zmiany dokonano aż trzy razy. W ustawie z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022, ustawie z dnia 8 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw i kolejnej nowelizacji ustawy o NIWie.
Przyjrzyjmy się tej ostatniej nowelizacji. Na przełomie 31 maja 2021 roku (zobacz – Kliknij, niestety link do planu prac legislacyjnych rządu już nie działa) pojawiła się zapowiedź nowelizacji ustawy o NIW-ie. I czas mija. Dziewięć miesięcy później – 30 marca 2022 roku – pojawił się wreszcie projekt ustawy o zmianie ustawy o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (UD224). Przypomnijmy jednak, że w międzyczasie pojawiła się ustawa budżetowa (por. Biuletyn #prosteNGO nr 17 – Kliknij), która zwiększała środki na NIW. Mimo to, tak długo dopieszczana ustawa nabrała nagłego przyspieszenia. Oto na konsultacje pozostawiono tylko siedem dni, bo… jak pisano: „Skrócenie terminu na zgłaszanie uwag jest związane z potrzebą pilnego zwiększenia limitu wydatków budżetu państwa, przewidzianego w projekcie”. (por. Biuletyn #prosteNGO nr 27 – Kliknij). Ile prawdy było w tym stwierdzeniu pokazuje dalsze procedowanie. Oto tak „pilny” projekt trafia do Sejmu dopiero cztery miesiące później – 29 sierpnia 2022 roku. Co się stało? Oto w ramach ustawy o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw nastąpiła zmiana ustawy o NIW, w wyniku której zwiększono odpowiednie limity (por. Biuletyn #prosteNGO nr 28 – Kliknij)
Tak oto Narodowy Instytut Wolności, który w planach do 2026 roku, miał dysponować kwotą 35 660 000 zł ostatecznie (ale przecież mamy jeszcze cztery lata – więc pewnie nie jest to ostateczne słowo w tym temacie) dostał do dyspozycji kwotę 1 366 580 000 zł. Przyznajmy jednak – z tej kwoty 888 000 000 zł to jedynie obietnice na przyszłość. A jednak na lata 2017-2022 przeznaczono 478 580 000 zł, czyli w porównaniu z kwotą pierwotnie w tym okresie na ten cel przewidzianą (około 20 310 000) jest ona około 22 razy większa. Czy oznacza to, że NIW powinien w tym czasie zrobić 22 razy więcej, niż było obiecywane na początku?
Narodowy Program, którego nie ma
Czytaj: Kliknij