Biuletyn #prosteNGO ma służyć wymianie informacji na temat tego, co się dzieje w procesie stanowienia prawa dla NGO i w procesach rzeczniczych na jego rzecz. Zachęcamy chętne osoby i instytucje do współpracy. Biuletyn dostarcza faktów i tez do środowiskowej dyskusji.
SPIS TREŚCI
- W SKRÓCIE
- PROGRAM RZECZNICZY OFOP
- DZIEJE SIĘ
- TEMATY DO DYSKUSJI
W skrócie
W planach legislacyjnych
- Kryptowaluty. Projekt ustawy o kryptoaktywach (UC2) (Kliknij) przewiduje wprowadzenie nowych rozwiązań implementujących prawo UE. Prace toczą się w Ministerstwie Finansów a planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to II kwartał 2024 r.
Komentarz: Darowizny, czy zakupy w „kryptowalutach”, to jeden z obszarów, które może być nadzieją dla niektórych organizacji pozarządowych. Dlatego warto przyglądać się, czy planowane rozwiązania uwzględniać będą specyfikę organizacji.
- Dla seniorów. W Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej planowane są prace nad projektami (1) uchwały Rady Ministrów zmieniającej uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego na rzecz Osób Starszych „Aktywni +” na lata 2021-2025 (ID8) (Kliknij); (2) uchwały Rady Ministrów zmieniającej uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Senior+” na lata 2021–2025 (ID7) (Kliknij).
W procesie legislacyjnym
Na poziomie rządowym
- Sygnaliści ciąg dalszy. Pojawiła się kolejna wersja projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (UC1) (Kliknij).
Komentarz: To kontynuacja, opisywanego przez nas procesu legislacyjnego, co widać choćby po OSR-ze, gdzie czytamy, że projekt został w dniu 18 października 2021 r. przekazany do konsultacji publicznych (o konsultacjach pisaliśmy w Biuletynie 36 – Kliknij. Fakt nie poddania konsultacjom społecznym „kolejnej wersji” ustawy budzi sprzeciw organizacji pozarządowych (patrz dalej). Pocieszające jest jednak to, że przynajmniej na stronach RCL, w uwagach do projektu pojawił się zarówno list organizacji (Kliknij), jak i przesłany przez Fundację im. Stefana Batorego „Społeczny projekt ustawy o ochronie sygnalistów”.
Na poziomie parlamentarnym
- Dwa poselskie projekty. Do pierwszego czytania w Komisji Regulaminowej, Spraw Poselskich i Immunitetowych oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej skierowano dwa różne poselskie projekty ustawy o zmianie ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne oraz niektórych innych ustaw (nr 155 – Kliknij i 156 – Kliknij).
Komentarz: Zmiany te mogą dotyczyć też udziału osób pełniących funkcje publiczne w zarządach organizacji pozarządowych. Dla przykładu w projekcie nr 155 w oświadczeniu o stanie majątkowym pojawia się rubryka: W fundacjach i stowarzyszeniach prowadzących działalność gospodarczą: (…) * jestem członkiem zarządu (od kiedy): (…) * jestem członkiem rady nadzorczej (od kiedy):(…) * jestem członkiem komisji rewizyjnej (od kiedy): (…) Z tego tytułu osiągnąłem(ęłam) w roku ubiegłym dochód w wysokości: (…).
OCR ex post
- Rok ustawy o ekonomii społecznej. Cezary Miżejewski podsumowuje rok działania ustawy o ekonomii społecznej (Kliknij), gdzie czytamy m.in.: „Po wejściu w życie ustawy pojawił się nowy rejestr, który po roku (stan na 17 listopada 2023 roku) zawiera listę 800 przedsiębiorstw społecznych. Dominują w nim spółdzielnie (355), nad NGO (310) i spółkami (119). Co ciekawe, we wcześniejszym rejestrze projektowym to spółki i fundacje dominowały nad spółdzielniami i stowarzyszeniami. (…) Skala zarejestrowanych PS w pierwszym roku funkcjonowania ustawy wynika z mechanizmów dwóch konkursów”.
Komentarz: Niestety, wbrew tytułowi, analiza dotyczy jedynie negatywnego wpływu ustawy na spółdzielnie socjalne, a także prowadzenia – dominujące w spółdzielniach socjalnych – reintegracji zawodowej i społecznej. A przecież wyrównanie szans organizacji pozarządowych i spółdzielni socjalnych można by uznać za jeden z nielicznych zalet tej nieszczęsnej ustawy. Przydałaby się więc ocena z punktu widzenia organizacji pozarządowych, która zapewne nie byłaby mniej krytyczna. O tym, że cały tzw. „polski model ekonomii społecznej” jest raczej pomysłem „na papierze”, a nie realnym programem działań świadczą efekty. Cezary pisze, że „projekt ustawy zakładał, że w perspektywie do 2030 r. będzie funkcjonowało ok. 3300 przedsiębiorstw społecznych. Jeszcze bardziej optymistyczny była przyjęta przez ten sam resort >>Strategia Rozwoju Usług Społecznych<<, w której zapisano iż w 2023 r. będzie funkcjonowało ok. 5000 przedsiębiorstw społecznych”. Przypomnijmy, że jest ich pewnie trochę ponad 800. A wszystko to w sytuacji, gdy niewykorzystany jest ogromny potencjał ruchu spółdzielczego i pozarządowego. Z jednej strony sektor spółdzielczy jest nie tylko w odwrocie, ale także, jak pokazuje to śledztwo Dziennika Gazety Prawnej (Marek Mikołajczyk „Spółdzielcza wojna na górze” z 18 stycznia), toczy wewnętrzną wojnę. Niestety ten, w innych krajach znaczący element ekonomii społecznej, miotający się w zapisach prawnych jeszcze w dużej mierze z czasów stanu wojennego, właściwie w „polskim modelu” spisany jest na straty. Z drugiej strony ekonomia społeczna jako zjawisko nie jest również identyfikowana przez większość organizacji pozarządowych, które nawet często nie wiedzą, że są z mocy ustawy „podmiotami ekonomii społecznej”.
- OSP nie musi zawrzeć umowy z gminą, ale gmina z OSP musi. Jak informuje INFOR (Małgorzata Masłowska OSP nie musi zawrzeć umowy z gminą, ale gmina z OSP musi. Jak z tego wybrnąć?): „Obowiązek zawarcia umowy obciąża gminę, a nie OSP. To gmina musi przedstawić propozycje zawarcia umowy wszystkim działającym na jej terenie jednostkom OSP. Jeśli któraś z nich nie zdecyduje się na jej podpisanie, nadal może prowadzić działalność na terenie gminy, która w dalszym ciągu będzie musiała finansować jej działalność”. Ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Kliknij).
Komentarz: Wydaje się, że przepisy tej ustawy nie są idealne. Na pewno nie wpłynęło na nie szybkie procedowanie w Sejmie. Jak pisaliśmy w Biuletynie nr 18 (Kliknij) rządowy projekt ustawy o ochotniczych strażach pożarnych przemknął przez Sejm „jak do pożaru”. 29 listopada 2021 r. I czytanie w komisjach. 1 grudnia 2021 r. – II czytanie na posiedzeniu Sejmu (poprawki w komisjach). 2 grudnia 2021 r. – III czytanie, by 17 grudnia 2021 – jak pisaliśmy już w nr 19 (Kliknij) – Sejm, po przyjęciu niektórych poprawek Senatu, ostatecznie uchwalił ustawę. A przecież realizacje tych zapisów warto śledzić bo są one pewnym wyłomem nakazującym, a nie tylko umożliwiającym, samorządom współpracę z wybranymi organizacjami pozarządowymi.
Program rzeczniczy OFOP-u – rzecznictwo krajowe
Propozycje dotyczące uproszczeń dla III sektora
Łukasz Gorczyński kandydatem OFOP do Rady NIW. Minister Agnieszka Buczyńska ogłosiła nabór na członków Rady Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (NIW). Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych zgłasza kandydaturę Łukasza Gorczyńskiego, członka Zarządu OFOP (Kliknij).
Komentarz: Z portalu NGO wiemy, że do Rady NIW zgłosiło się wielu ciekawych kandydatów i wiele ciekawych kandydatek. Oczywiście ważne jest by reprezentanci sektora kontrolowali sytuację, choć pewnie nie wszyscy pamiętają, że Rada NIW-u to był taki „ochłap”, który poprzednia władza „rzuciła” organizacjom. Historia powstania NIW-u została w miarę opisana (Kliknij). Tu trzeba przypomnieć, że początkowo miała to być formuła Agencji Rządowej (zarządzającej m.in. dotychczasowym Funduszem Inicjatyw Pozarządowych) z własną Radą, nadzorowaną przez Pełnomocnika ds. społeczeństwa obywatelskiego, której członków mianował a to Prezydent, a to Premier, a to RDPP. Jednak skład proponowanej Rady Centrum miał być właściwie rządowy. Jednak organizacje domagały się większego udziału w Radzie i… łaskawy rząd się przychylił, z tym, że równocześnie powołał czysto rządowy Komitet ds. Pożytku Publicznego z Przewodniczącym i ograniczył kompetencje Rady Centrum, które równocześnie przyjęło nazwę NIW-u. Teraz zadaniem Rady jest wyrażanie opinie w sprawach: (1) projektu rocznego planu finansowego Narodowego Instytutu; (2) projektu rocznego planu działalności Narodowego Instytutu; (3) rocznego sprawozdania z działalności Narodowego Instytutu; (4) rocznego sprawozdania finansowego Narodowego Instytutu; (5) projektu programów wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego; (6) końcowego sprawozdania z realizacji programów wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego; (7) wyboru firmy audytorskiej. W istocie oznacza to zero decyzyjności, a ewentualny udział w przygotowywaniu opiniowanych dokumentów zależy jedynie od dobrej woli władzy. Dodatkowo Rada rozstrzyga sprawy oraz wyraża opinie w drodze uchwał, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej 6 członków Rady. W razie równej liczby głosów rozstrzyga głos Przewodniczącego Rady (wyznaczany przez Przewodniczącego Rady). A przypomnijmy, że w skład Rady wchodzi 10 osób członkowskich, w tym: po jednej powoływane i odwoływany przez (1) Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; (2) przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych; (3) osobę reprezentującą jednostki samorządu terytorialnego. Do tego 3 członków powoływanych i odwoływanych przez Przewodniczącego Komitetu i 5 członków reprezentujących organizacje pozarządowe wskazywanych ze zgłoszonych kandydatów przez… Przewodniczącego Komitetu. Skuteczna praca w takiej Radzie dla reprezentanta strony pozarządowej, bez dobrej woli Przewodniczącego to fikcja. Oczywiście osoba obecnej Przewodniczącej Komitetu, Agnieszki Buczyńskiej, budzi nadzieję. Mianowany przez nią Przewodniczący Rady Michał Braun też. Jednak dialog obywatelski powinien opierać się na zasadach rzeczywistego partnerstwa, a nie jedynie na dobrej woli jednej ze stron. Trzymamy kciuki za nowych członków Rady i bacznie będziemy obserwować efekty ich pracy.
Dzieje się
Organizacje
Stanowisko organizacji społecznych. Stanowisko dotyczy rządowego (patrz wyżej) projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa z 12 stycznia 2024 roku (Kliknij), w którym czytamy: „Przedstawiony 12 stycznia br. projekt rządowy powiela w większości wadliwe i szeroko krytykowane przedłożenie rządu Zjednoczonej Prawicy z 2021 roku. Mimo kilku pozytywnych korekt, nie różni się zasadniczo od wersji pierwotnej. Nadal pozostaje sprzeczny m.in. z Konwencją ONZ przeciwko korupcji, Cywilnoprawną Konwencją Rady Europy o korupcji, z Globalnymi Zasadami z Tshwane dotyczącymi dostępu do informacji w obszarze bezpieczeństwa narodowego, a przede wszystkim z samą Dyrektywą. Z żalem stwierdzamy, że w nowej wersji projektu uwzględniono nieliczne z postulatów przedstawionych przez organizacje społeczne, które w latach 2018-2019 przygotowały społeczny projekt ustawy o sygnalistach”. A przecież organizacje przygotowały już alternatywną propozycję (Kliknij).
KPRM
RDPP. 9 stycznia 2024 r. odbyło się XIII posiedzenie plenarne Rady Działalności Pożytku Publicznego VII kadencji. Było ono o tyle ważne, że nastąpiły znaczące zmiany. Po pierwsze Przewodnicząca Agnieszka Buczyńska (pierwszy raz obecna na radzie) odwołała z powodu powtarzających się nieobecności, z funkcji członków Rady czterech przedstawicieli organizacji pozarządowych. Zmienili się też przedstawiciele ministerstw i samej Przewodniczącej (Kliknij). Strona rządowo-samorządowa wybrała też nowego współprzewodniczącego. Został nim Pan Marek Krawczyk, który reprezentuje Panią Minister Agnieszkę Buczyńską. Rada dokonała też wymiany swoich przedstawicieli w komisji konkursowych największego programu grantowego NOWEFIO.
Komentarz: Trzeba pamiętać, że skład Rady został określony arbitralnie przez poprzedniego Przewodniczącego Piotra Glińskiego, który nie zawsze miał „dobrą rękę” – w ostatnich dwu kadencjach przestało w radzie uczestniczyć dwu nominatów, którym… przedstawiono zarzuty prokuratorskie. Zresztą sama rada bardzo słabo ostatnio pracowała (por. np. Kliknij). Na ostatnim posiedzeniu jednak frekwencja była duża, a przedstawiciele organizacji, w przeważającej większości, wyrażali wielkie zadowolenie z powołania Ministry ds. Społeczeństwa Obywatelskiego, gratulując nominacji obecnej po raz pierwszy na Radzie Agnieszce Buczyńskiej.
NIW. Jak pisaliśmy wyżej trwają też nabory do Rady Narodowego Instytutu Wolności. Równocześnie Przewodnicząca skorzystała ze swoich szerokich uprawnień i wskazała już swojego przedstawiciela Michała Brauna na Przewodniczącego Rady NIW-u. Co również symptomatyczne – o czym dowiedzieliśmy się z mediów społecznościowych – na polecenie Przewodniczącej Komitet do spraw Pożytku Publicznego dyrektor Narodowego Instytutu Wolności odwołał zaplanowane panele ekspertów w konkursach PROO 1b, PROO 2a, PROO 3, i PROO 4, których zadaniem było rozstrzygnięcie konkursów w PROO, edycja 2024. Sama Agnieszka Buczyńska na platformie X napisała: „Wszczynamy procedury kontrolne i czekamy na wyniki prowadzonych już postępowań. Jednocześnie chciałabym uspokoić wszystkie organizacje pozarządowe oczekujące na wyniki, że będziemy działać możliwie jak najszybciej, aby nie wydłużać procesu rozstrzygnięcia konkursów”.
Komentarz: Nie może nie cieszyć kwestia weryfikacji działań paneli ekspertów i – miejmy nadzieję – całego procesu przyznawania dotacji. Chociażby dlatego, że według informacji zebranych przez Krzysztofa Jakubowskiego na rok 2024 lub kolejne lata „do czasu zmiany rządu dyrektor NIW zdążył rozdysponować prawie 184 mln zł” a kilka organizacji dostało nawet po kilka grantów. I tak po jednym grancie w każdym z czterech programów (NOWE FIO priorytet 1 regranting, Fundusz Młodzieżowy edycja 2024, Program Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych edycja 2024, Program Wspierania Rozwoju Międzynarodowych Domów Spotkań edycja 2024) dotacje dostały: Instytut Suwerennej – 4,36 mln zł, Stowarzyszenie Centrum Rozwoju Edukacji Obywatelskiej CREO – 3,02 mln zł . Skuteczność zadziwiająca i wątpliwości czy organizacje te podołają tylu różnym wyzwaniom na raz. Może nie tylko grantodawca, ale i lokalne środowiska powinny przyglądać się bacznie realizacji tych projektów.
Ministerstwa
Fundusz Sprawiedliwości i inne. Pojawiają się publiczne informacje o nieprawidłowościach w dysponowaniu środkami publicznymi z różnego rodzaju funduszy. Szczególnie głośno jest o Funduszu Sprawiedliwości, w którym – dla przykładu – organizacje otrzymujące największe dofinansowanie otwierają się tuż przed ogłoszeniem konkursu lub zamykają się tuż po ogłoszeniu wyników wyborów. Opisuje to m.in. Gazeta.pl w tekście „TOP 5 Funduszu Sprawiedliwości. Działacze Opus Dei, walczący z tęczowymi flagami na Giewoncie, broniący Polski przez chrystianofobią” Dominika Szczepańskiego 17.01.2024 (Kliknij).
Komentarz: Mało kto pamięta, że Fundusz Sprawiedliwości powstał, właściwie wbrew opiniom organizacji pozarządowych, w związku z wątpliwościami, czy nawiązki sądowe przyznawane przez poszczególnych sędziów są kierowane właściwie. Przeprowadzona centralizacja wsparcia, która jak zwykle miała pomóc, nie pomogła. Być może jakiś powrót do decydowania przez niezawisłych – jak to już się stanie – sędziów w lokalnych sądach byłoby dobrym pomysłem?
Temat do dyskusji
Monitoring działalności Komitetu ds. Pożytku Publicznego
Wiemy, że nowy rząd, nowa pani Ministra i jej współpracownicy muszą mieć czas, aby zaplanować i realizować nie tylko nowe zadania, ale i posprzątać po poprzednikach. Ciekamy cierpliwie, bo na razie nie mamy żadnych dokumentów, które będziemy mogli analizować. A czekamy na to – czego często nie mogliśmy doczekać się od poprzedników pani Przewodniczącej Komitetu ds. Pożytku Publicznego, a więc: profesjonalnie prowadzone BIP-y, sprawozdania z działania ustawy o pożytku za zaległe lata, sprawozdanie z pracy KPP i NIW-u, program pracy KPP, wykaz prac legislacyjnych przewodniczącego komitetu do spraw pożytku publicznego na 2024. Liczymy również na to, że na stronie BIP (zarówno Ministra, Przewodniczącego i samego Komitetu) otrzymamy informacje o decyzjach dotyczących struktury, kwestii personalnych, planowanych działań itp. Nie chcielibyśmy musieć opierać się na informacjach z Facebooka, platformy X i odpowiedziach na pytania zadanych w trybie dostępu do informacji publicznej.
Jak można lepiej realizować zadania publiczne – propozycje
W ramach cyklu artykułów „Ustawa o pożytku – proponowane zmiany” (Kliknij) ukazał się kolejny tekst, tym razem Łukasza Gorczyńskiego i Michała Gucia „Warunki i sposoby realizacji zadań publicznych”. Próbuje on odpowiedzieć m.in. na takie pytania: jak rozliczać zadania, jak uelastyczniać zasady wydatkowania środków przekazywanych NGO-som, jak uwzględniać w dotacjach inflację czy konieczność przestrzegania RODO, jakie są mniejsze i większe elementy nieujęte lub ujęte źle w przepisach o pożytku?
Czy wiesz, że…
Stowarzyszenia wyższej użyteczności. Prawo o stowarzyszeniach z 1933 roku wprowadziło (obok stowarzyszeń zwykłych i stowarzyszeń zarejestrowanych) kategorię „stowarzyszeń wyższej użyteczności”, „których rozwój jest szczególnie użyteczny dla interesu państwowego”. Status nadawano w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, czemu towarzyszyło nadanie odpowiedniego statutu, a gdy stowarzyszenie było zarejestrowane w innym trybie, było wykreślone z dotychczasowego rejestru. Ustawa takim stowarzyszeniom nadawała szereg uprawnień i możliwości zwolnień (art. 48-51). W tym można było nadać takim stowarzyszeniom przywilej „wyłączności działania w określonym zakresie na obszarze całego Państwa lub mniejszym, co pociągnie za sobą wyłączenie wszelkich innych stowarzyszeń od wkraczania w ten zakres na odpowiednim obszarze bez względu na ich dotychczasowe uprawnienia i brzmienie statutów”.
Komentarz: W II RP taki status miało 9 organizacji (w tym Polski Czerwony Krzyż, Związek Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, Towarzystwo Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych, Polski Biały Krzyż, Związek Harcerstwa Polskiego) a po 1945 status nadano 48 organizacjom (np. Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Ochotniczych Straży Pożarnych, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Liga Kobiet Polskich, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej). Zmiany nastąpiły dopiero po ponad 50 latach i w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach, ustanowiono jedynie tytuł honorowy „Stowarzyszenia Wyższej Użyteczności”. Możliwość ta została jednak szybko wykreślona wraz ze zmianą ustawy z 23 lutego 1990 r. Dopiero w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2003 roku pojawił się zupełnie nowy status organizacji pożytku publicznego, w czym można dopatrywać się jakiś analogii.
Jeszcze nie zapisałeś się na Biuletyn #prosteNGO? Możesz to zrobić poniżej!
Chcesz się podzielić informacjami lub komentarzami? Prześlij je na piotr.fraczak@ofop.eu