Biuletyn #prosteNGO ma służyć wymianie informacji na temat tego, co się dzieje w procesie stanowienia prawa dla NGO i w procesach rzeczniczych na jego rzecz. Zachęcamy chętne osoby i instytucje do współpracy. Biuletyn dostarcza faktów i tez do środowiskowej dyskusji.
SPIS TREŚCI
- PROGRAM RZECZNICZY OFOP
- DZIEJE SIĘ
- TEMATY DO DYSKUSJI
W skrócie
W procesie legislacyjnym
Na poziomie rządowym:
- Rząd pracuje nadal. Proces legislacyjny – mimo braku planowanych posiedzeń Sejmu – trwa w najlepsze. W planach legislacyjnych rządu pojawił się np. Projekt uchwały RM w sprawie Rządowego Programu Wsparcia Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych „Bezpieczeństwo mojej gminy – historia, teraźniejszość, przyszłość” na lata 2023 – 2024 (ID433) (Kliknij), którego zakładany koszt realizacji to 400 000 000 zł. Ma on na celu systemowe i systematyczne wsparcie działań młodzieżowych drużyn pożarniczych, jak i ich opiekunów w szczególności w realizacji zadań wychowawczych i opiekuńczych oraz rozwoju ww. drużyn w zakresie przygotowania do pełnienia funkcji strażaka OSP lub PSP w dorosłym życiu. Przygotowywane są nadal rozporządzenia (Kliknij) np. w sprawie sprawozdań spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych oraz Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej czy zmieniające rozporządzenie w sprawie udzielania z budżetu państwa pożyczek na wyprzedzające finansowanie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.
Na poziomie parlamentarnym:
- Co dalej z NIW-em. W czasie kampanii wyborczej w ramach 100 konkretów na pierwsze 100 dni Koalicja Obywatelska zadeklarowała „Zlikwidujemy Narodowy Instytut Wolności, Fundusz Patriotyczny, Instytut De Republica i 14 innych powołanych przez PiS agencji (…)” (Kliknij).
Komentarz: Oczywiście organizacje mają nadzieję, że to nie sposób na pozbawienie organizacji szansy na środki publiczne, ale zwiększenie przejrzystości ich dystrybucji. Pytanie więc co z NIW-em lub co po NIW-ie wydaje się ważne. Jednak jak zwraca uwagę Michał Braun w liście otwartym (Kliknij): „16 października 2023 roku [NIW – dop. PF] ogłosił konkurs grantowy NOWEFIO na realizację zadań przez następne trzy lata. Nastąpiło to wcześniej niż w poprzednich latach. Zdecydowanie wcześniej niż zwykle ogłoszono także konkurs PROO, służący wsparciu instytucjonalnemu organizacji pozarządowych, w tym budowaniu kapitałów żelaznych i zakup lokali dla organizacji. Na ten cel planuje się przeznaczyć 47 000 000 zł. Termin składania wniosków wyznaczono na 13 listopada 2023 – w ostatnim terminie przed najpóźniejszym możliwym posiedzeniem Sejmu. NIW pół roku wcześniej niż poprzednim razem ogłosił także konkurs dla operatorów mikro-grantów, jednocześnie zwiększając pięciokrotnie pulę funduszy – do 48 mln zł. Planowane rozstrzygnięcie konkursu – do końca listopada. Podobnie dzieje się w ramach Funduszy Młodzieżowego, gdzie w najbliższych tygodniach rozdane zostanie 47 mln złotych. Jest oczywiste, że daty te nie są przypadkowe”. W odpowiedzi Dyrektor NIW (Kliknij) stwierdził: „Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności ma ustawowy obowiązek realizacji programów wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i konkretne zadania wyznaczone uchwałami Rady Ministrów powołującymi do istnienia powyższe programy. Wykonując polecenia ustawy, działając w interesie dobra publicznego, a także mając na uwadze rozwój dziś już tysięcy NGO, które są beneficjentami programów zarządzanych przez NIW, odrzucam jakiekolwiek próby politycznego zablokowania bądź opóźniania realizacji programów. Konkursy będą realizowane zgodnie z przyjętym harmonogramem”. Nie wnikając w istotę sporu (np. czy polityczne zablokowanie politycznych decyzji jest upolitycznianiem?) to widać, że szybkie wydatkowanie pieniędzy może opóźnić oczekiwane zmiany. A miejmy nadzieję, że dokładna analiza efektów działania NIW (nie chodzi przecież o to, by wydatkować jak najwięcej pieniędzy, ale by dzięki temu osiągnąć zamierzone zmiany) pokaże (bardzo liczymy na taki audyt), czy warto było powoływać NIW (zob. Kliknij).
Program rzeczniczy OFOP-u – rzecznictwo krajowe
Propozycje dotyczące uproszczeń
20 października 2023 roku w ramach spotkania zachodniopomorskich organizacji pod hasłem „Razem możemy więcej” w Szczecinie odbyła się dyskusja „Co my na to?” dotycząca postulatów na kolejną kadencję parlamentarną przygotowanych przez Ogólnopolską Federację Organizacji Pozarządowych (OFOP). Z kolei 21 października 2023 roku w ramach Lubuskiego Forum Organizacji Pozarządowych w Zielonej Górze prezentowane były przygotowane przez organizacje pozarządowe „Obywatelskie propozycje dla Polski”, przeprowadzony został warsztat jak skutecznie prowadzić rzecznictwo na rzecz sektora pozarządowego na przykładzie doświadczeń OFOP-u, a także dyskutowano na temat 20 lat obowiązywania ustawy o działalności pożytku publicznego.
Podkomitet do spraw rozwoju partnerstwa
6 października 2023 odbyło się II posiedzenie podkomitetu przy Komitecie Umowy Partnerstwa, który zajmuje się m.in. warunkami (także prawnymi) udziału partnerów spoza administracji w planowaniu, wdrażaniu, monitorowaniu i ewaluacji Funduszy Europejskich. Było to równocześnie ostatnie przygotowane przez sekretariat w Ministerstwie. Teraz sekretariat prowadzony będzie przez OFOP. Same funkcjonowanie podkomitetu w nowej formule, to kolejny krok w rozwoju zasady partnerstwa. Jednak dużo ważniejsze są tematy, którymi się zajmuje. Przykłady poniżej.
Dostęp do informacji członków KM
Jedna z Instytucji Zarządzających (IZ) odmówiła, na podstawie art. 48 ust. 1 tzw. ustawy wdrożeniowej (Kliknij), członkini komitetu monitorującego (KM) informacji w sprawie projektu hydrologicznego. Chodziło o kwestię ocen oddziaływania na środowisk w projekcie mającym uzyskać dofinansowanie w trybie niekonkurencyjnym. Wzbudziło to obawy organizacji pozarządowych, które w komitetach monitorujących mają m.in. pilnować jednej z zasad horyzontalnych ukrywającej się pod akronimem DNSH (angielskie sformułowanie „nie czyń poważnych szkód”). W czasie dyskusji na posiedzeniu PKUP ustalono, że art. 48 ust. 1 nie dotyczy członków KM, którzy mogą się domagać informacji, ale tylko w zakresie kompetencji komitetu monitorującego.
Komentarz: Przypomnijmy art. 48 ustawy wdrożeniowej wyłącza zarówno z dostępu do informacji publicznej jak i informacji o środowisku dokumenty wytworzone przez wnioskodawcę na etapie naboru (ust. 1) i do wytworzonych na tej podstawie dokumentów IZ (do momentu rozstrzygnięcia naboru – ust. 2). W procesie legislacyjnym organizacje (w tym PZS i OFOP) starały się o usunięcie art. 48 z projektu ustawy w 2022. Zaproponowano odpowiednią poprawkę, jednak została ona odrzucona w Sejmie. Z punktu widzenia zasady DNSH i monitorowania wdrażania Funduszy Europejskich jest to bardzo niebezpieczne, bo uniemożliwia na tym etapie społeczną kontrolę, a co za tym idzie niebezpieczeństwo podwójnej straty. Po pierwsze sfinansowania projektu szkodliwego dla środowiska, a także stwierdzenia już po fakcie niekwalifikowalności tej interwencji. Tu komitety monitorujące wydają się nie mieć wystarczających uprawnień.
Partnerstwo i finansowanie działań
Z inicjatywy Podkomitetu d.s. rozwoju partnerstwa zostanie przygotowane ekspertyza dotycząca równości stron oraz obciążeń administracyjnych w umowach o dofinansowanie w wybranych krajowych i regionalnych programach perspektywy finansowej 2021- 2027.
Komentarz: Jednym z problemów zgłaszanych przez partnerów są obciążenia biurokratyczne i swoisty „dyktat” instytucji zarządzających i pośredniczących, wobec których organizacje realizujące projekty z FE są zazwyczaj na przegranej pozycji. Szczególnie dotyczy to organizacji nie prowadzących działalności gospodarczej, które nie mogą – w sytuacji krytycznej – nawet ogłosić upadłości. Tym co jest podstawowym problemem jest to na ile zapisy w umowach (np. konieczność wystawiania czeku in blanco) są niezbędne i wynikają z obowiązujących regulacji, czy to na poziomie unijnym czy krajowym? Na ile zaś wynikają z chęci „ułatwienia życia” administracji lub przygotowywane są tak „na wszelki wypadek”? Gdyby okazało się, że nie wszystkie wymogi są konieczne, a niektóre zapisy mogłyby choć trochę zwiększyć bezpieczeństwo wykonawców projektów, może udałoby się doprowadzić do korekty umów.
Znów o konflikcie interesów
Od 2 października 2023 obowiązują nowe „Wytyczne dotyczące komitetów monitorujących na lata 2021-2027” (Kliknij). Powoduje to konieczność zmiany regulaminów poszczególnych komitetów monitorujących w zakresie zapobiegania konfliktowi interesów.
Komentarz: Kwestia konfliktu interesów jest jednym z ważniejszych problemów przy dystrybucji środków publicznych. Jednak jego zbyt szerokie stosowanie może uniemożliwić racjonalne działanie przedstawicielom organizacji pozarządowym w komitetach monitorujących. Jeżeli spowodujemy, że eksperci w jakiejś dziedzinie będą bali się pracować nad kryteriami wyborów projektów bo być może organizacja, która ich delegowała będzie kiedyś brała udział w konkursie prowadzonym w oparciu o te kryteria to „wylejemy dziecko z kąpielą”. Mam nadzieję, że komitety monitorujące staną na wysokości zadania i przygotują rozwiązania, które uniemożliwią wykorzystywanie pozycji członka komitetu (np. przy przygotowaniu projektów dla swojej instytucji w trybie pozakonkursowym) a równocześnie pozwolą na wykorzystanie potencjału przedstawicieli partnerów w pracach KM.
Dzieje się
Kolejny raport OFL
Obywatelskie Forum Legislacji wydało kolejny raport poświęcony procesowi legislacyjnemu w mijającej kadencji pt. „Polski BezŁad Legislacyjny. Raport Obywatelskiego Forum Legislacji z prac IX kadencji Sejmu” (Kliknij).
Komentarz: Jeden z tekstów raportu dotyczy organizacji pozarządowych (Piotr Frączak – „Organizacje pozarządowe jako przedmiot i podmiot w procesie stanowienia prawa w Polsce”), gdzie czytamy: „To, na ile organizacje mogą być samodzielną stroną debaty publicznej, zależy w dużej mierze od środowiska prawnego, w którym działają, i sposobu ich finansowania, czyli od tego, na ile są rzeczywistymi reprezentantami interesów obywateli, a na ile pozostają uzależnione od grup politycznych i biznesowych interesów. W kwestii prawa dobrego dla prowadzenia działalności społecznej nie udało się ostatnio wiele osiągnąć. Podobnie prawo nie sprzyja angażowaniu się obywateli i ich organizacji w proces legislacyjny. Warto te dwa aspekty widzieć razem”.
(Nie)pakt dla zdrowia
Wśród postulatów organizacji pozarządowych wyraźnie zabrakło głosu w sprawie ochrony zdrowia. Mariusz Jędrzejczak „(Nie)pakt dla zdrowia” (Kliknij) podsumowuje sytuację: „Mówiąc wprost, z oczywistej obawy o społeczne reakcje i brak spójnego pomysłu na rozwiązanie problemu. Podnoszą ją za to coraz częściej praktycy i eksperci. Chodzi o całkowitą zmianę systemu – zasad jego organizacji, zarządzania i finansowania. Publiczna ochrona zdrowia w naszym kraju jest w stanie kompletnej dezintegracji i zapaści finansowo-organizacyjnej. Wszelkie doraźne pieniądze, które do niej płyną, petryfikują tylko istniejący stan rzeczy. Na tym również polega między innymi dramat tej sytuacji. Kolejne miliardy są niezbędne, choć wiadomo, że w niczym nie poprawią sytuacji sektora i sytuacji pacjentów. Próbujemy leczyć objawy bez usuwania przyczyn choroby. To właśnie w kwestii uzgodnienia samej potrzeby takiej zmiany systemowej, jej zakresu i kierunków potrzebna jest polityczna odwaga i konsensus stron. Pytanie, czy w dzisiejszych realiach jest to ponownie możliwe, pozostaje otwarte”.
Komentarz: Brak widocznego udziału organizacji pozarządowych działających w obszarze zdrowia (w tym organizacji pacjenckich) w debacie nad rozwiązaniami systemowymi to wielka strata. To właśnie organizacje pozarządowe, mogą i powinny zadawać niewygodne pytania, proponować niewygodne dla polityków rozwiązania. To tylko one mogą rozpocząć prawdziwa debatę społeczną, która jest niezbędna, w długiej perspektywie. Pracy, która nie tylko pozwoli na wypracowanie prawdziwie nowych rozwiązań, ale także zbuduje zaplecze społecznej akceptacji dla planowanych zmian. W interesie społecznym i w interesie pacjentów są nie tylko drobne ułatwienia, ale przede wszystkim całościowa reforma służby zdrowia. Jednak bez aktywnych organizacji trudno będzie ją wypracować i wprowadzić.
Temat do dyskusji
Organizacje w procesie stanowienia prawa
Pretekstem do dyskusji o roli organizacji może być recenzja książki wydanej w ramach projektu finansowanego z działania 2.16 PO WER „Usprawnienie procesu stanowienia prawa”. To pytanie czy organizacje pełnią ważną rolę w stanowieniu prawa, ale też czy wspieranie takich działań ma w obecnej sytuacji, przed zbudowaniem potencjału organizacji, sens. W ramach recenzji pojawia się pytanie czy publikacja potwierdza w istocie tezę o zawodności systemu dotacyjnego w ramach Funduszy Europejskich (por. Kliknij) co z kolei oznaczałoby, że jednym z głównych przedmiotów rzecznictwa organizacji pozarządowych powinno być lepsze (racjonalne) wykorzystywanie funduszy publicznych otrzymywanych przez organizacje. A to z kolei, być może oznacza, że należy odejść od przekonania, że konkurs jest dobry na wszystko (por. Kliknij).
Jeszcze nie zapisałeś się na Biuletyn #prosteNGO? Możesz to zrobić poniżej!
Chcesz się podzielić informacjami lub komentarzami? Prześlij je na piotr.fraczak@ofop.eu