Biuletyn #prosteNGO – 28 kwietnia-11 maja 2025 r.

Biuletyn #prosteNGO ma służyć wymianie informacji na temat tego, co się dzieje w procesie stanowienia prawa dla NGO i w procesach rzeczniczych na jego rzecz. Zachęcamy chętne osoby i instytucje do współpracy. Biuletyn dostarcza faktów i tez do środowiskowej dyskusji.

SPIS TREŚCI

1. W SKRÓCIE

1. W planach legislacyjnych (Prawo pokrzywdzonego dla organizacji, Program ochrony ludności, AntySLAPP)
2. W procesie legislacyjnym
   • Na poziomie rządowym (Badanie sprawozdań OPP, Deregulacje czy chodzenie na skróty? O agentach zagranicznych?)
   • Na poziomie parlamentarnym (Posiedzenie podkomisji stałej, Parlamentarny Zespół ds. Dialogu Obywatelskiego)
3. W procesie rzeczniczym (Kluby sportowe, Pozarządowe lecznice dla zwierząt, Wątpliwości w sprawie programu współpracy, Czekamy)
4. Dzieje się (Rada Działalności Pożytku Publicznego, Moc Małych Społeczności Komitet ds Pożytku Publicznego)

2. TEMATY DO DYSKUSJI

1. NIW jako operator konkursów dotacyjnych ministerstw?
2. Czy wiesz, że… (1608)

---

W skrócie

W planach legislacyjnych

• Prawo pokrzywdzonego dla organizacji?  Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw (UD233) planuje m.in. nadanie „organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność statutową z zakresu ochrony przyrody możliwości wykonywania prawa pokrzywdzonego”
• Program ochrony ludności Plan przyjęcia projektu uchwały Rady Ministrów w sprawie zatwierdzenia Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej na lata 2025-2026 (ID121) pojawił się 5 maja na stronie prac legislacyjnych rządu i… ponoć ma być lada dzień przyjęty przez Radę Ministrów.

Komentarz: Przypomnijmy, że zgodnie z ustawą program ten podlega uzgodnieniu z Ministrem Obrony Narodowej, i… Przewodniczącym Komitetu do spraw Pożytku Publicznego.

• AntySLAPP. Projekt ustawy o ochronie osób uczestniczących w debacie publicznej przed oczywiście bezzasadnymi roszczeniami lub stanowiącymi nadużycie postępowaniami sądowymi (UC94). „Projektowana ustawa wprowadza kompleksowy system ochrony osób uczestniczących w debacie publicznej przed tzw. powództwami typu SLAPP (Strategic Lawsuit Against Public Participation), czyli powództwami zmierzającymi do stłumienia, ograniczenia lub zakłócenia debaty publicznej bądź szykanowania za udział w niej”. Projekt przewiduje m.in. „wprowadzenie definicji debaty publicznej obejmującej wypowiedzi i działania w ramach wykonywania prawa do wolności wypowiedzi, informacji, sztuki, nauki, zgromadzeń i zrzeszania się w sprawach budzących uzasadnione zainteresowanie społeczne”, czy też „umożliwienie organizacjom pozarządowym przystępowania do postępowania po stronie pozwanego oraz przedstawiania sądowi istotnych dla sprawy informacji i poglądów”.

W procesie legislacyjnym

Na poziomie rządowym

• Badanie sprawozdań OPP. Znamy już stanowiska zgłoszone w ramach opinii i konsultacji projektu rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie obowiązku badania sprawozdań finansowych organizacji pożytku publicznego (druk 950).

Komentarz: Ciągle nie wiemy czy ten projekt rozporządzenia, które wydawane powinno być w porozumieniu z Przewodniczącym Komitetu do spraw Pożytku Publicznego, jest już uzgodniony z Przewodniczącą? Co ciekawe, w ramach konsultacji publicznych, zabrał głos też Narodowy Instytut Wolności (Kliknij).

• Deregulacje czy chodzenie na skróty? Do Sejmu, bez konsultacji, trafił rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (UDER17), w konsultacjach jest natomiast projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (UDER23). Przypomnijmy, że równocześnie projekt ustawy o… zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw, na który czekają od miesięcy organizacje (UD116), nie może się zmaterializować.

Komentarz: Uwaga na projekty deregulacyjne (UDER). Mogą one ostatecznie nie tyle uprościć co wprowadzić jeszcze większe zamieszanie. Zapewne opóźnią – jak widać to na powyższym przykładzie – wprowadzenie bardziej całościowych zmian. Znów „ważne” może przegrać z tym co „pilne”. O możliwym zamieszaniu możemy się przekonań na przykładzie… klubów sportowych. Oto Sejm przyjął

A) (skierowaną później przez Prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego) ustawę z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o sporcie oraz niektórych innych ustaw, która m.in. Art. 1. W ustawie z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2024 r. poz. 1488) wprowadza się następujące zmiany: ” w art. 4 po ust. 7 dodaje się ust. 7a i 7b w brzmieniu: „7a. Sąd rejestrowy, na wniosek zarządu stowarzyszenia, o którym mowa w ust. 7, dokonuje przeniesienia wpisu z ewidencji, o której mowa w ust. 4, do Krajowego Rejestru Sądowego. Do przeniesienia wpisu przepisy art. 16 ust. 1–4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach stosuje się odpowiednio. 7b. W przypadku wydania postanowienia o przeniesieniu wpisu stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego, sąd rejestrowy zawiadamia o tym starostę, o którym mowa w ust. 4.”;

B) ustawę z dnia 24 kwietnia 2025 r. o zmianie niektórych ustaw w celu deregulacji prawa gospodarczego i administracyjnego oraz doskonalenia zasad opracowywania prawa gospodarczego (Kliknij), która mówi „W ustawie z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2023 r. poz. 2048) po art. 4 dodaje się art. 4a w brzmieniu: Art. 4a. 1) Uczniowski klub sportowy oraz klub sportowy, o którym mowa w art. 4 ust. 7, może dokonać wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. 2) Złożenie wniosku o wpis uczniowskiego klubu sportowego oraz klubu sportowego, o którym mowa w art. 4 ust. 7, do Krajowego Rejestru Sądowego wymaga zgody wyrażonej w trybie przewidzianym dla zmiany statutu podmiotu zamierzającego złożyć wniosek o ten wpis. 3) Zmiana statutu uczniowskiego klubu sportowego oraz klubu sportowego, o którym mowa w art. 4 ust. 7, dokonana w związku z wyrażeniem zgody, o której mowa w ust. 2, nie wymaga zatwierdzenia przez starostę. 4) Sąd rejestrowy przesyła niezwłocznie właściwemu staroście odpis postanowienia o wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego uczniowskiego klubu sportowego lub klubu sportowego, o którym mowa w art. 4 ust. 7. 5) Właściwy starosta z urzędu wykreśla uczniowski klub sportowy lub klub sportowy, o którym mowa w art. 4 ust. 7, z ewidencji, o której mowa w art. 4 ust. 4, zaznaczając, że przyczyną wykreślenia jest wpis podmiotu do Krajowego Rejestru Sądowego. 6) Uczniowski klub sportowy oraz klub sportowy, o którym mowa w art. 4 ust. 7, po dokonaniu wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, zachowuje wszystkie dotychczasowe prawa i obowiązki i może podejmować działalność gospodarczą w zakresie przewidzianym w statucie.”. Ustawa trafiła teraz do Senatu.

• O agentach zagranicznych? Do Sejmu wpłynęła petycja w sprawie obowiązków informacyjnych niektórych podmiotów finansowanych ze źródeł zagranicznych (Kliknij). Analogiczna petycja wpłynęla do Senatu (Kliknij). Obie petycję złożyła Fundacja Dobre Państwo.

Komentarz: O petycjach tej Fundacji, której celem jest m.in. zabieganie „o skrócenie X kadencji SEJMU i przedterminowe wybory Parlamentarne”, już pisaliśmy (Kliknij). W tej petycji widać inspiracje pamiętnym „lex Woś” (Kliknij). Nie życzymy powodzenia.

Na poziomie parlamentarnym

• Posiedzenie podkomisji stałej do spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi (PSR02S) odbyło się 6 maja 2025 r. (Kliknij) i dotyczyło informacji na temat stanu prac związanych z przebudową i modernizacją siedziby NIW oraz rocznych i wieloletnich planów współpracy z organizacjami pozarządowymi w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, oraz w Ministerstwie Cyfryzacji.

Komentarz: Warto szczególnie zwrócić uwagę na dwie wypowiedzi, które usłyszeliśmy w czasie posiedzenia. Po pierwsze Michał Braun, dyrektor NIW-u zadeklarował „Nie planujemy tworzenia jakiegoś centrum wspierania organizacji pozarządowych, w takim fizycznym znaczeniu (…) uważamy, że NIW w żaden sposób nie powinien wchodzić w konkurencję z trzecim sektorem, (…) zastępować samych organizacji”. Z kolei Marta Cienkowska, podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, odpowiadając na pytanie dotyczącej powstania rady organizacji pozarządowych w Ministerstwie Kultury odpowiedziała „bardzo długo zastanawialiśmy się czy taka formuła byłaby dla nas dobra i na ten moment odpowiadamy prostym słowem nie, dlatego, że bardzo trudno byłoby nam uzyskać reprezentatywność organizacji pozarządowych działających w sektorze kultury. Ta rada musiałaby liczyć co najmniej 150 przedstawicieli minimum….”

• Parlamentarny Zespół ds. Dialogu Obywatelskiego. 6 maja odbyło się drugie posiedzenie Zespołu (Kliknij), na którym dyskutowano o kondycji instytucji dialogu obywatelskiego w Polsce umocowanych ustawowo i o tym, jak zwiększyć ilość ciał dialogu?

Komentarz: Po odsłuchaniu spotkania można chyba wysnuć wniosek, że mimo wielu gremiów na których pojawia się ten temat, wielu dyskusji i pomysłów, ciągle jesteśmy na początku drogi. Daleko, nie tylko od zdefiniowania w prawie definicji dialogu obywatelskiego (co jest jednym z celów działania Zespołu), ale i jednoznacznej oceny dotychczasowych doświadczeń. Czy jest ich wystarczająco dużo, a może zbyt wiele? Czy ich jakość – przy wszystkich głosach krytycznych – jest w sumie zadowalająca, czy są to w większości ciała fasadowe, traktowane instrumentalnie? Bez jasnej oceny jak jest, trudno będzie planować propozycje zmian.

W procesie rzeczniczym

• Kluby sportowe. Mamy, jak pisaliśmy wyżej, uchwalone dwie ustawy dotyczące rejestrowania klubów sportowych w KRS. Jedna została skierowana do Trybunału Konstytucyjnego, druga jest przekazana do Senatu (Kliknij).
• Pozarządowe lecznice dla zwierząt. 13 maja odbędzie się kolejne spotkanie senackiej Komisji ds, Petycji  Rozpatrzenie petycji w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zamiany art. 16 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o zakładach leczniczych dla zwierząt, polegającej na zaliczeniu organizacji pozarządowych, w tym posiadających status organizacji pożytku publicznego, niebędących przedsiębiorcami, do katalogu podmiotów wykonujących usługi weterynaryjne (cd.) (P10-66/23), materiał do petycji, odpowiedź MKiS, odpowiedź MRiT.

Komentarz: Równouprawnienie organizacji pozarządowych bez działalności gospodarczej do prowadzenia w formie działalności pożytku publicznego lecznic dla zwierząt nie jest, jak się wydaje, niszowym, branżowym tematem (Kliknij). Pytanie jakie jest obecnie stanowisko Ministry ds. społeczeństwa obywatelskiego, czy nadal uważa, że „Zmiana ta dotyczy zatem obszaru specjalistycznej działalności gospodarczej – ściśle regulowanej. Kwestie określenia statusu i charakteru działalności zakładów leczniczych dla zwierząt, nadzoru nad lecznictwem weterynaryjnym oraz ewentualnych zmian legislacyjnych w tym zakresie pozostają we właściwości Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi…” (Kliknij), czy też wystąpi w obronie organizacji pozarządowych nieprowadzących działalności gospodarczej.

• Wątpliwości w sprawie programu współpracy. Próbowaliśmy wyjaśnić na jakiej podstawie prawnej Ministra nie zdecydowała się na przygotowanie programu współpracy, a zrobiła to jako Przewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego.

1. Wysłaliśmy więc zapytanie, w trybie dostępu do informacji publicznej: „Czy i na jakiej podstawie prawnej pani Ministra ds. społeczeństwa obywatelskiego jest zwolniona z obowiązku wynikającego z Art.  5b.  ust. 1. ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie?” Dodatkowo przypomnieliśmy, że w uzasadnieniu do wprowadzonego właśnie Programu współpracy Przewodniczącej ds. społeczeństwa obywatelskiego czytamy „Pracami Komitetu kieruje Przewodnicząca, a nie Minister ds. Społeczeństwa Obywatelskiego. Obecna >>unia personalna<< jakkolwiek logiczna nie wynika z przepisów prawa” i dalej „Program przyjmowany Zarządzeniem Przewodniczącego nie może obejmować postanowień dot. innego (chodziło tu właśnie o minister ds. społeczeństwa obywatelskiego – przyp. PF) Ministra”. Dodatkowo  Marek Krawczyk na posiedzeniu podkomisji stałej ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi stwierdził, „myśmy tę sprawę w istotny sposób analizowali z prawnikami z Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i doszliśmy do wniosku, że tworzenie odrębnego programu współpracy przez ministra, który de facto dotyczyłby tego samego obszaru wydaje się tutaj bezzasadne, i obecnie stoimy na takim stanowisku, że będzie jeden program współpracy przygotowany przez panią Przewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego”. 
2. W odpowiedz otrzymaliśmy informację, „że przepisy ustawy o dostępie do informacji publicznej (art. 1 i 6 udip) odnoszą się do obiektywnych faktów i danych, a nie do wyjaśniania podstaw prawnych działań organu, polemiki z jego decyzjami czy informacji dotyczących przyszłych zamierzeń. Informacje o obowiązującym prawie nie stanowią informacji publicznej, o której mowa w art. 1 ust. 1 i art. 6 ustawy o dostępie do informacji publicznej. W orzecznictwie sądów administracyjnych utrwalone jest stanowisko, że domaganie się informacji o obowiązującym prawie nie nosi znamion informacji publicznej i nie znajduje do niej zastosowania ustawa o dostępie do informacji publicznej (por. np. wyroki NSA z dnia 30 sierpnia 2012 r., sygn. akt I OSK 1380/12 oraz z dnia 22 listopada 2012 r., sygn. akt I OSK 1963/12)”. Dodatkowo poinformowano nas, że „w ramach informacji publicznej Kancelaria Prezesa Rady Ministrów nie może wyjaśniać charakteru i istoty przepisów prawnych, oceny zastosowania przepisów, dokonywać ich wykładni czy interpretacji”.
3. Ponieważ interesowała nas nie interpretacja, a podstawa prawna poprosiliśmy teraz o informacje „czy istnieją jakiekolwiek notatki służbowe, opinie lub analizy prawne w dyspozycji KPRM dotyczące w jakikolwiek sposób tego czy 1) Przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego powinien lub może mieć program współpracy z organizacjami pozarządowymi, 2) Minister ds. społeczeństwa obywatelskiego może nie mieć programu z organizacjami pozarządowymi, a które powstały w okresie od 13.12.2023 do dnia dzisiejszego. Jeśli odpowiedź na powyższe jest twierdząca wnosimy o ich udostępnienie drogą elektroniczną (forma dokumentowa w tym kopia w postaci elektronicznej lub forma elektroniczna)…”

Komentarz: Nie chodzi o to by „czepiać” się drobiazgów. Chodzi o to, aby administracja, która wymaga od nas, jako obywateli czy organizacji, drobiazgowego przestrzegania prawa sama działała „na podstawie i w granicach prawa”. W końcu gdy rząd mając inicjatywę legislacyjną, większość parlamentarną nie stara się działać zgodnie z literą prawa w drobnych rzeczach, to kto nam zagwarantuje, że nie zacznie – jak to już bywało – naginać czy obchodzić prawa w innych, ważniejszych sprawach. Jeżeli ustawa mówi, że minister ma mieć program współpracy, to ten minister powinien chyba choć wyjaśnić dlaczego nie zdecydował się na jego przygotowanie. Czy organizacje też mogą, jeśli uznają, że prawo ich dotyczące nie jest rozsądne, po prostu go nie przestrzegać?

• Czekamy.  Od 3 października 2024 na wyniki konsultacji projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności (Kliknij). Od 20 listopada 2024 na dezyderat w sprawie petycji w sprawie umożliwienia przekazywania 1,5% podatku dochodowego od osób prawnych dla organizacji pożytku publicznego (Kliknij). Od 12 sierpnia 2024 na zapowiadany UD116 (Kliknij) projekt ustawy, który zakłada modyfikację „zakresu zwolnienia przedmiotowego określonego w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy CIT, skutkująca objęciem nim dochodów wszystkich organizacji pozarządowych, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej ustawa OPP), w części przeznaczonej na działalność określoną w art. 4 ustawy OPP (sfera zadań publicznych) z wyłączeniem działalności gospodarczej”. Od 3 kwietnia 2025 (a właściwie od lat Kliknij) na efekty pracy w Komisji nad  projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (druk nr 868), która miała być kontynuowana na pierwszym posiedzeniu w maju, ale na razie nic o tym nie wiadomo (Kliknij). Od tygodni zapowiadana mała nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego nadal nie pojawiła się wykazie prac legislacyjnych rządu.

Dzieje się

• Rada Działalności Pożytku Publicznego przyjęła obiegowo uchwały m.in. w sprawie stanowiska Rady Działalności Pożytku Publicznego na temat przyszłych Wieloletnich Ram Finansowych UE (2028-2035) (Kliknij) i w sprawie opinii Rady Działalności Pożytku Publicznego dotyczącej projektu ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich oraz niektórych innych ustaw (Kliknij)
• Moc Małych Społeczności Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie przyjęcia programu wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego pod nazwą „Rządowy Program wsparcia organizacji pozarządowych Moc Małych Społeczności” (Kliknij).

Komentarz: Zaczął się wyścig z czasem. 6 maja uchwalono Program. 8 maja Rada NIW przyjmuje uchwałę w sprawie zatwierdzenia regulaminu konkursu Rządowego Programu Wsparcia
Organizacji Pozarządowych Moc Małych Społeczności na rok 2025. Nabór wniosków został ogłoszony pomiędzy 16 maja a 9 czerwca 2025 (godz. 12:00 ) – w sumie ok. 22 dni robocze (licząc od 9 maja) na pisanie wniosku. Realizacja wniosków przewidziana jest w priorytecie I od 1 września do 30 listopada.

• Komitet ds Pożytku Publicznego. Ciągle czekamy na protokół z posiedzenia z 10 kwietnia 2025 roku, na którym omawiano m.in. plan Pracy Komitetu na rok 2025 r., koncepcję partnerstwa publiczno-społecznego, dotychczasowy udział organizacji pozarządowych i o pracach zespołów ds. VAT od dotacji dla organizacji pozarządowych i ds. zmiany ustawy o pożytku publicznym i o wolontariacie oraz innych ustaw.

Temat do dyskusji

NIW jako operator konkursów dotacyjnych ministerstw?

Czy ministerstwa będą skłonne do przekazywania kompetencji w zakresie konkursów do NIW? Czy Instytut będzie gotowy na przyjęcie tak szerokiego spektrum zadań? Jak ta zmiana wpłynie na autonomię i specyfikę poszczególnych obszarów działalności organizacji pozarządowych, które dotychczas współpracowały bezpośrednio z konkretnymi ministerstwami? Jakie warunki musiałyby być spełnione, aby pozytywny scenariusz nie przerodził się w ten czarny?

Czy wiesz, że…

1608 –  bulla papieża Klemensa VIII Quaecumque a Sede Apostolica wprowadziła nowy porządek w ruchu bractw kościelnych. Po Soborze Trydenckim położono kres dużej niezależności prawnej dotychczasowych bractw i ich niekontrolowanemu, w dużej mierze, rozwojowi. Teraz, przynajmniej w teorii, konieczne było posiadanie trzech dokumentów prawnych: aktu fundacji (zapisu na rzecz bractwa), erekcji (połączonej najczęściej z introdukcją do konkretnego kościoła) bractwa, oraz aprobatę, ze strony biskupa ordynariusza, obu tych dokumentów. Bulla dodatkowo nakazywała aby „bractwa i zgromadzenia gdziekolwiek i przez jakąkolwiek władzę erygowane i ustanowione (…) zastosowały się do nowych przepisów według formy przez Nas aprobowanej” i zobowiązała je by „w ciągu roku, jeśli są w Europie, a w ciągu dwóch lat, jeśli są poza Europą – od dnia opublikowania obecnej konstytucji (…) do starania się w Rzymskiej Kurii o zaliczenie ich; w przeciwnym wypadku po upływie tego czasu erekcje, ustano­wienia i jakiekolwiek przekazywanie przywilejów, władz, odpu­stów i innych łask duchowych i indultów, na mocy tych agregacji im udzielonych, tracą moc prawną i tym samym są uważane za odwołane i uznane za zniesione”. Bulla m.in. zezwalała też zakonom, za zgodą ordynariuszy miejscowych, na erygowanie bractw typowo zakonnych przy kościołach parafialnych.

---