Autor: Piotr Frączak
Tekst niniejszy nie jest tekstem prawniczym, jest próbą spojrzenia na system prawny z punktu widzenia działacza społecznego.
Pisząc o partnerstwie w Funduszach Europejskich (np. Zasada partnerstwa i zasada dialogu społecznego, …podkomitet, od którego wiele zależy, …budowanie potencjału partnerów, …zawodność systemu) wskazywaliśmy na różne przejawy tego, tak ważnego dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, aspektu wdrażania polityk unijnych. Jednym z przejawów tego partnerstwa, być może jednym z najważniejszych, są komitety monitorujące. Ale przecież przejawem nie jedynym. Chcielibyśmy więc zwrócić uwagę na tworzącą się na naszych oczach nową praktykę partnerstwa, w której partnerem dla organizacji są jednostki samorządu terytorialnego, choć na trochę innych niż w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, zasadzie.
Różny wymiar samorządu
Samorząd terytorialny jest wymieniany w kwestii Funduszy Unijnych jako jeden z typów partnerów, z którym powinny współpracować Instytucje Zarządzające. To zrozumiałe i słuszne. Samorząd lokalny jest jednym z głównych odbiorców funduszy strukturalnych i jako taki powinien być stroną w konsultacjach przyjmowanych rozwiązań. Jednak występuje on też czasem w innej roli. Choćby w programach regionalnych samorząd wojewódzki sam jest IZ-ką, która odpowiada także za realizację zasady partnerstwa. Również w Zintegrowanych Inwestycjach Terytorialnych (ZIT-ach) rola samorządu, czy właściwie „partnerstw samorządów”, jest trochę inna. To oni w dużym stopniu odpowiadają za realizację zasady partnerstwa w wypracowanej i wdrażanej przez siebie strategii.
Początki partnerstwa w ZIT-ach
W poprzedniej perspektywie (2014-2020) zasada partnerstwa w zasadzie do ZIT-ów nie dotarła. Upominał się o to OFOP w rekomendacjach po spotkaniu członków/zastępców Komitetów
Monitorujących RPO i POWER reprezentujących organizacje pozarządowe w 2016 roku (Kliknij). Wówczas jednak powołano tylko 24 związki ZIT w Polsce. Teraz jest ich prawie 100! Dlatego też w tej perspektywie (2021-2027), dzięki naciskowi organizacji, przy ZIT-ach ma obowiązkowo funkcjonować ciało doradcze, a jego skład powinien uwzględniać społeczeństwo obywatelskie, podmioty działające na rzecz ochrony środowiska oraz odpowiedzialne za promowanie włączenia społecznego, praw podstawowych, praw osób ze specjalnymi potrzebami, równości płci i niedyskryminacji. Weryfikacji sposobu (tak by spełnione były zasady partnerstwa) powoływania rad ds. strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych dopominali się uczestnicy organizowanego przez OFOP Kongresu Komitetów Monitorujących (Kliknij)
Staramy się więc monitorować ten obszar partnerstwa i w październiku 2023 przeprowadziliśmy, dzięki współpracy z European Climate Foundation (ECF), pierwsze badanie (raport z przeprowadzonych przez Iwonę Ćiećwierz badań pt. Ciała doradcze Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych a zasada partnerstwa jest dostępny Kliknij). Celem było zbadanie opinii i wiedzy osób włączanych w partnerstwo w ZIT-ach. Nie były to informacje zbyt optymistyczne. Martwiła mała responsywność na ankietę osób zaangażowanych w ciała doradcze ZIT-ów. Dodatkowo ich wiedza i zaangażowanie mogło być uznane za niewystarczające. Oczywiście to był dopiero czas rozruchu ZIT-ów, a wielu z respondentów dopiero zaczynało swoją przygodę z tą formą partnerstwa co w znacznym stopniu tłumaczy taką sytuację. Dla przykładu długim stażem, co w ankiecie było zapisane jako 10 lat (przypomnijmy, że ZIT-y pojawiły się dopiero po 2013 roku), mogły się w badaniu wykazać tylko pojedyńcze osoby (5,6%).
Sprawdzamy jak jest teraz
Obecnie OFOP prowadzi analizę, której celem ma być swoista „Mapa partnerstwa w ZIT-ach”. Przeglądamy dokumenty, pytamy instytucje, staramy się weryfikować dane. Czy partnerstwo przyjęło się w ZIT-ach w obecnej perspektywie finansowej? Co jeszcze trzeba poprawić? Jakie są dobre praktyki? Taką „mapę”, chcielibyśmy pokazać jeszcze przed wakacjami, by móc spokojnie pracować nad rekomendacjami na przyszłość.
Jednak chcielibyśmy też na bieżąco dzielić się z Wami informacjami (np. że niektóre ZIT-y nadal nie mają przyjętej strategii!) i, jeśli to możliwe, zbierać Wasze doświadczenia. Jak oceniacie praktyki stosowane w ZIT-ach? Co fajnego dzieje się u Was lokalnie? Czego oczekujecie – od samorządów, przedstawicieli NGO w radach ZIT-ów, od organizacji z terenów objętych ZIT-em? Miejmy nadzieję, że dzięki wymianie informacji i doświadczeń wypracujemy rekomendacje, które przyczynią się do wzmocnienia roli organizacji w funkcjonowaniu Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych z korzyścią dla naszych lokalnych wspólnot.