Biuletyn #prosteNGO – 28 października – 10 listopada 2024 r.

Biuletyn #prosteNGO 91
Biuletyn #prosteNGO ma służyć wymianie informacji na temat tego, co się dzieje w procesie stanowienia prawa dla NGO i w procesach rzeczniczych na jego rzecz. Zachęcamy chętne osoby i instytucje do współpracy. Biuletyn dostarcza faktów i tez do środowiskowej dyskusji.

SPIS TREŚCI

1. W SKRÓCIE

  1. W planach legislacyjnych (Nowelizacja ustawy „pożytkowej” w przyszłym roku?, Projekty posłów PSL-TD)
  2. W procesie legislacyjnym (Rehabilitacja i zatrudnienie, Pomoc prawna, Po powodzi, Przeciw dyskryminacji w sporcie, Ustawa o pożytku i UEPiK. Ochrona ludności i obrona cywilna, W Senacie, 1,5% CIT)
  3. Dzieje się (Fundacja Wspomagania Wsi ,Fundacja Batorego, Narodowy Instytut Wolności, Komisja Polityki Społecznej i Rodziny, Podkomisja stała)

2. TEMATY DO DYSKUSJI

  1. Status pożytku i 1,5%
  2. Czy wiesz, że… (1984)

W skrócie

W planach legislacyjnych

  • Nowelizacja ustawy „pożytkowej” w przyszłym roku? Przy okazji dyskusji (patrz niżej) nad niewielką nowelizacją Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Marek Krawczyk zapowiedział „Dzisiaj ustawa o pożytku publicznym i wolontariacie już funkcjonuje od wielu lat. Nie ma co się oszukiwać, że w wielu elementach już po prostu nie nadąża za zmieniającą się rzeczywistością w naszym kraju, rzeczywistością funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego. Dlatego intensywnie pracujemy nad systemowym rozwiązaniem. Mam na myśli chociażby rozdział 2 ustawy o pożytku publicznym i wolontariacie, czyli rozdział związany ze zlecaniem zadań publicznych przez samorządy organizacjom pozarządowym. Tutaj zmiany są niezbędne. Chciałbym złożyć w imieniu ministra do spraw społeczeństwa obywatelskiego deklarację, że w przyszłym roku – mamy nadzieję, że w pierwszej połowie roku – stosowny projekt zostanie przedłożony Wysokiej Izbie. Absolutnie widzimy potrzebę takiej zmiany. Mam nadzieję, że przy wsparciu państwa posłów taka zmiana będzie mogła się dokonać” (Kliknij).
  • Projekty posłów: PSL-TD. Zgłoszone zostały poselskie projekty ustawy o Instytucie imienia Wincentego Witosa (Kliknij) i ustawy o zmianie ustawy – Prawo łowieckie (kliknij).

Komentarz: Nowy Instytut to chyba nie ten kierunek. Jeszcze nie zamknięto wszystkich nadmiarowych instytutów z poprzedniej kadencji. Co do niezależności i demokratyzacji Polskiego Związku Łowieckiego proponuje się „m.in wprowadzenia wyłącznej kompetencji do uchwalania i zmiany statutu Zrzeszenia Krajowemu Zjazdowi Delegatów bez prawa do zatwierdzania statutu przez ministra właściwego do spraw środowiska, przywrócenia wyboru władz PZŁ przez statutowe organy Związku, przywrócenia zniesionych organów Zrzeszenia, możliwości zaskarżenia uchwał organów do sądu administracyjnego, z wyjątkiem uchwał dotyczących uchwalenia statutu PZŁ i powołania członków Zarządu Głównego PZŁ”. Niezależność i demokratyczność organizacji to wielka wartość, ale pytaniem czy związek łowiecki powinien mieć własną ustawę i daleko idące uprawnienia?

W procesie legislacyjnym

Na poziomie rządowym
  • Rehabilitacja i zatrudnienie. Na Komitet Stały Rady Ministrów trafił już nowy projekt (z 17.10.2024 r.) ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (UD55).

Komentarz: Przypomnijmy, że w ramach konsultacji projektu z organizacji pozarządowych uwagi zgłosiły tylko Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON) i Fundacja Blind&Proud. Głos zabrała także Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych. Warto zwrócić uwagę, że biorąca udział w konsultacjach, świeżo powstała Fundacja, pisze „Brak dowodów, że podwyższenie stawki dofinansowania do wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnościami ze środków PFRON prowadzi do zwiększenia zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami. Wręcz przeciwnie. Coraz mniej osób z niepełnosprawnościami jest rejestrowanych w systemie obsługi dofinansowań i refundacji, który służy PFRON do ustalania i wypłaty dofinansowań dla pracodawców. Należy zauważyć, że dofinansowanie do wynagrodzeń nie stanowi formy aktywizacji zawodowej a jest jedynie formą finansowania jednego z kosztów ponoszonego przez pracodawcę. Nie jest to także forma wsparcia osób z niepełnosprawnościami”. Projektodawca odpowiada na to, że podwyższenie stawki zachęci „pracodawców do przyjmowania nowych pracowników niepełnosprawnych i utrzymywania w zatrudnieniu obecnego personelu”. To, że interesy pracodawców i pracowników (w tym także niepełnosprawnych) nie zawsze są jednakowe, to oczywiste. Oczywiste jest też, że można się spierać które rozwiązania są lepsze. Jednak głos organizacji reprezentujących osoby niepełnosprawne (PFON) jest wyraźny: „Stosowane obecnie rozwiązania dalekie są od indywidualizacji wsparcia, pełnej podmiotowości osoby z niepełnosprawnością oraz skupienia na jej potrzebach. Dodatkowo (…) funkcjonujący od ponad 30 lat system wydaje się wyczerpywać swoją efektywność i tracić swoją adekwatność, konsumując jednocześnie ogromne środki. Jego dalsze łatanie pozwoli jedynie podtrzymać obecną sytuację, bez osiągania zasadniczego efektu w postaci realnego zwiększania współczynnika aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami. Dlatego, zwłaszcza w obliczu wyzwań społeczno-ekonomicznych, zachęcamy do poważnej debaty i co najmniej gruntownej rewizji funkcjonującego obecnie systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy”. Sprawa wydaje się jasna i dziwi tylko brak w tej dyskusji organizacji reprezentujących ekonomię społeczną!

Na poziomie parlamentarnym
  • Po powodzi. Do Sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw druk nr 802, w którym „proponuje się objęcie świadczeniem interwencyjnym także, będące płatnikami składek na ubezpieczenie społeczne, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadzące działalność pożytku publicznego oraz podmioty ekonomii społecznej w rozumieniu ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej, które obok działalności pożytku publicznego prowadzą również inną działalność o charakterze odpłatnym, które zostały poszkodowane w wyniku wystąpienia powodzi. Przedmiotowa pomoc ma na celu wsparcie tych podmiotów w dalszym prowadzeniu działalności pożytku publicznego (odpłatnej i nieodpłatnej) lub innej działalności o charakterze odpłatnym w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy o ekonomii społecznej. Wsparcie będzie udzielane na wniosek składany do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na zasadach i w trybie analogicznym, jak przewidziany w propozycji dla przedsiębiorców”.

Komentarz: To dobra wiadomość. Podobno lepiej późno niż wcale. Jednak coraz bardziej widać, że fakt, iż każda organizacja pozarządowa jest, z mocy prawa, podmiotem ekonomii społecznej nie przyczynia się do przejrzystości stanowionego prawa.

  • Przeciw dyskryminacji w sporcie. Do pierwszego I czytania w Komisji Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki skierowano rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o sporcie oraz niektórych innych ustaw (druk nr 742).

Komentarz: Dziwi cisza w sektorze wokół tego projektu. W końcu definicja klubu sportowego w prawie nie jest dość jasno określona. A może każda organizacja pozarządowa prowadząca działalność sportową jest już klubem sportowym (por. Łukasz Gorczyński Klub sportowy a organizacja pozarządowa – Kliknij)? Czy więc ta ustawa może dotknąć także te organizacje, które nie uważają się za klub sportowy? A jeśli nawet nie, to pytaniem pozostaje, na ile ingerencja w wewnętrzne sprawy klubu – przyjmowanie dodatkowych dokumentów (standardy przeciwdziałania przemocy i dyskryminacji w sporcie i ich aktualizacja) czy dodatkowe obowiązki (obowiązek upowszechnia problematyki przeciwdziałania przemocy i dyskryminacji w sporcie i to biorąc pod uwagę zalecenia Rzecznika ochrony praw zawodników i innych osób uczestniczących we współzawodnictwie sportowym czy też udostępnia standardów przeciwdziałania przemocy i dyskryminacji w sporcie, w tym na swojej stronie internetowej) nie ograniczają zbytnio wolności zrzeszania się. Dodajmy, w ogóle nie mówimy tu o związkach sportowych. To osobny problem. Tu poprzednie wpisy dotyczące tego projektu (Kliknij).

  • Ustawa o pożytku i UEPiK. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o kołach gospodyń wiejskich (Kliknij). Głosowało 448 posłów. 447 – za, 1 – przeciw, nikt się nie wstrzymał. Ustawa trafi teraz do Senatu i Prezydenta.

Komentarz: W Sejmie burzliwa dyskusja. Wszyscy zachwyceni tym, że mogą ułatwić działalność organizacji pozarządowych. Spory dotyczyły jednak tylko kwestii obocznych. Wspominane były problemy ze zmianą ustawy Prawo o stowarzyszeniach, która tkwi w zamrażarce komisji petycji, czy ze stowarzyszeniem Marsz Niepodległości, czy z podziałem na organizacje lewicowe i prawicowe. W efekcie wydaje się, że niewiele osób w dyskusji rzeczywiście rozumiało zmiany, które ta ustawa wprowadza, a także ewentualne szanse i niebezpieczeństwa, które za tym idą. Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Marek Krawczyk podsumował „. Szacujemy, że ta zmiana obejmie nawet 80 tys. organizacji, czyli zdecydowaną większość organizacji pozarządowych w Polsce, więc jest to naprawdę bardzo ważne narzędzie” (Kliknij). Czy naprawdę uproszczona księgowość ma być dla zdecydowanej większości organizacji czy tylko dla tych najmniejszych? Znacznej części organizacji chodziło nie tyle o zwiększenie kwoty ale o realne zmiany w Rozporządzeniu, które, w obecnym kształcie, niezbyt ułatwia (nie upraszcza) działania małym organizacjom (Kliknij). Tak więc ustawa została uchwalona i wielkie podziękowania posłom i posłankom, a w szczególności posłowi Tadeuszowi Tomaszewskiemu, za dopuszczenie organizacji do głosu i wzięcie pod uwagę wielu ich postulatów. Jednak proces rzeczniczy na rzecz uproszczeń się nie zakończył. Mamy cały 2025 na walkę o dobre Rozporządzenie.

  • Ochrona ludności i obrona cywilna.  W piątek 8 listopada została przyjęta jednomyślnie przez Sejm Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej (Kliknij).

Komentarz: Organizacje były w ten proces mocno zaangażowane – pisaliśmy o tym w Biuletynie, pisało o tym ngo.pl (Kliknij), nawet Rada Działalności Pożytku Publicznego przesłała do Sejmu swoją opinię (Kliknij). Czy efekt można uznać za sukces? Rola organizacji została doceniona, problem w tym, że w praktyce może to oznaczać dużo, albo nic. Bo może się w kryzysowych sytuacjach okazać, że sporo roboty znów wykonują te organizacje będące… poza systemem.

  • W Senacie bez poprawek przyjęto ustawy 1) o zmianie ustawy o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności (druki senackie: 171,  171 A); 2) o zmianie ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz ustawy o ochotniczych strażach pożarnych (druki senackie: 172,  172 A)

  • 1,5% CIT. Senacka Komisja Petycji nie przychyliła się do petycji Klubu Jagiellońskiego i nie podjęła tematu (Kliknij).

Komentarz: Pisaliśmy o tym w poprzednim Biuletynie (Kliknij). Nie wydaje się, aby ten pomysł był receptą na jakikolwiek problem sektora, ale – jak to zwykle bywa – zdania na ten temat są podzielone. Jedno jest pewne. Brak zdania to zgoda na to by zadecydowali „ci inni”.

Dzieje się

Fundacja Wspomagania Wsi opublikowała raport z badań „Polska sołecka na pomoc Ukrainie. Raport z badań jakościowych” (Kliknij)

Komentarz: Jak wynika z badań „Liderzy i liderki wiejskich społeczności odegrali kluczową rolę w odpowiedzi na kryzys wywołany napaścią Rosji na Ukrainę w 2022 roku. Sołtysi i sołtyski, strażacy ochotniczych straży pożarnych, działacze stowarzyszeń, członkinie kół gospodyń wiejskich oraz przedstawiciele grup nieformalnych zareagowali natychmiast po wybuchu wojny, organizując się i ruszając z pomocą na granicę polsko-ukraińską (nawet tego samego dnia!). Ich szybka reakcja
była impulsem dla działań służb samorządowych i rządowych”. Mimo, że są różne modele skutecznej organizacji pomocy w lokalnych społecznościach to jednym z nich jest ten, który polega „na ścisłej kooperacji organizacji społecznych we wsi (KGW, OSP, organizacje pozarządowe) z sołectwem”. Tu ważny jest wniosek z badań. „Nie był to odosobniony przypadek, kiedy służby publiczne zaczynają organizować pomoc i zachowują się niczym >>słoń w składzie porcelany<<” dlatego tak konieczna „jest pewna zmiana systemowa tego, w jaki sposób instytucje publiczne – państwowe i samorządowe
– traktują organizacje pozarządowe, wolontariuszy i aktywistów. Konieczna jest zmiana w kulturze pracy urzędów. Społeczeństwo obywatelskie jest źródłem wiedzy i rozwiązań. Rolą administracji jest więc wypracowanie metod, by z tej wiedzy korzystać, a niosącym ją ludziom okazywać szacunek”.

  • Fundacja Batorego. Dostępny jest kolejny, piąty, numer Monitora legislacyjnego (Kliknij), w którym czytamy m.in. „W Dzienniku Ustaw została opublikowana w dniu 19 sierpnia uchwała Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2024 r. zmieniająca uchwałę – Regulamin pracy Rady Ministrów, która przewiduje m.in. wzmocnienie pozycji konsultacji publicznych w rządowym procesie legislacyjnym. Z kolei Sejm zakończył prace nad zmianami Regulaminu Sejmu. 31 października weszły w życie najważniejsze przepisy – uruchomiono platformę konsultacji społecznych na stronie Sejmu RP”.
  • Narodowy Instytut Wolności. Odbyła 7 Doroczna Konferencja NIW-CRSO! W pierwszym dniu wspólnego celebrowania urodzin Narodowego Instytutu Wolności towarzyszyło wielu wspaniałych gości, m.in. Janina Ochojska, Jakub Wygnański, Danuta Przywara, Zbigniew Gluza i Paula Sawicka -(Kliknij). W drugim odbyła się debata z udziałem Adriany Porowskiej /Ministra ds. Społeczeństwa Obywatelskiego/, Katarzyny Nowakowskiej /Podsekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej/ Marty Cienkowskiej /Podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego/, Karoliny Dreszer-Smalec /Prezeska OFOP-u/ i Michała Brauna /Dyrektor NIW-CRSO/ (Kliknij).

Komentarz: Wydarzenie ciekawe i inspirujące. Pytaniem pozostaje jednak dlaczego kontynuowane są tradycje niezbyt chlubnych dokonań NIW-u (7 doroczna czyli przyznajemy się do poprzednich?) i dlaczego NIW organizuje konferencję, której – jak stwierdził jeden z komentatorów ” bliżej do zorganizowanego kilka miesięcy wcześniej OFIP-u niż do konferencji, której można się spodziewać po agendzie rządowej” (Kliknij). Nie jest chyba dobrze, gdy rząd bierze się za organizowanie społeczeństwa obywatelskiego i jego wspieranie, a ma problem ze zorganizowaniem własnej działalności. „W trakcie konferencji – pisze inny z komentatorów – rozmawiałem z wieloma liderkami i liderami różnych organizacji. Oczekiwania były większe. I nie tyle wobec samego wydarzenia NIW, co po prostu wobec rządzącej koalicji i zbliżającego się pierwszego roku jej rządów” (Kliknij). A może powinniśmy się cieszyć z dobrej konferencji, i tyle? Administracja, ze swoim zapleczem i publicznymi pieniędzmi zawsze ma większe szanse zorganizować imprezę przesłaniającą działania organizacji. Myślę, że po to właśnie wymyślono doroczną konferencję w 2017, a potem targi organizacji pozarządowych w Kielcach. Nie udało się – m.in. przez bojkot części środowiska – zrobić z konferencji NIW-u wydarzenia dominującego w sektorze pozarządowym. Byłoby głupio, gdyby teraz demokratyczna władza zamiast wspierać zaczęłaby wypierać społeczeństwo obywatelskie z kolejnych obszarów aktywności.

  • Komisja Polityki Społecznej i Rodziny (PSR) na posiedzeniu 16 października 2024 rozpatrzyła sprawozdanie Podkomisji stałej do spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi o komisyjnym projekcie ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Kliknij)

  • Podkomisja stała do spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi (PSR02S) zorganizowała: 1) posiedzenie, którego celem było zapoznanie się „z informacją na temat projektu planu finansowego Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego oraz planowanych do realizacji programów w 2025 r.” (Kliknij) oraz 2) posiedzenie dotyczące  ewolucji przepisów podatkowych umożliwiających przekazywanie 1,5 % podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego oraz wysokości wpływów z tego podatku na rzecz OPP w latach 2010-2023 oraz zapoznania się z informacją o wysokości darowizn przekazanych na cele społeczne w latach 2020-2023 przez płatników podatku od osób fizycznych i od osób prawnych w ramach odpisu od podstawy opodatkowania (Kliknij).

Temat do dyskusji

Status pożytku i 1,5%

1% (teraz 1,5%) podatku PIT miał być szansą na stabilizację finansową sektora, jego wzmocnienie. Dziś widać, że ponad 70 % zebranych w ten sposób środków trafia do 1% organizacji OPP (czy to 1% z 10% wszystkich organizacji). Dodatkowo znaczna część tych pieniędzy trafia do osób indywidualnych, a nie wzmacnia działań organizacji. Czy to zupełna porażka tego mechanizmu czy jednak możliwe do skorygowania wypaczenie? Zastanawiając się warto przeczytać tekst Beaty Kwiatkowskiej i Szymona Górki na ngo.pl

Czy wiesz, że…

1984 – Ustawa o fundacjach została uchwalona 6 kwietnia i sama w sobie była wyjątkowa. Prof Izdebski pisał, że przybrała postać „rzadko spotykaną w powojennym ustawodawstwie, a zwłaszcza w ustawodawstwie lat osiemdziesiątych”. Z kolei w opracowaniach zagranicznych (Siegel Daniel, Yancey Jenny, 1992) uznaje się ją za pierwszą w bloku wschodnim ustawą umożliwiającą powstawanie instytucji społeczeństwa obywatelskiego.

Komentarz: Z dzisiejszej perspektywy można śmiało uznać, że ustawa ta „uzupełniła” historycznie proces niszczenia instytucji fundacji w Polsce. W jej efekcie bowiem powstały tysiące fundacji, których celem nie jest gospodarowaniem majątkiem i przeznaczania wypracowanych środków na cele wskazane przez fundatora, lecz na pozyskiwanie środków (fundacje żebracze) i wykorzystywanie ich dla własnej działalności (fundacje operacyjne). Warto może przypomnieć, jak do tego doszło. Po rewolucji Solidarności i zdławieniu tego ogromnego ruchu przez wprowadzenie stanu wojennego władza miała problem, gdyż pomoc międzynarodowa dla społeczeństwa polskiego Możliwa była jedynie pomoc humanitarna, której dystrybucją zajmował się Kościół katolicki, lub też nielegalne finansowanie podziemnych inicjatyw. Embargo na pomoc dla reżimu Jaruzelskiego i rosnące w społeczności międzynarodowej przekonanie o konieczności bezpośredniej pomocy społeczeństwu polskiemu tworzyły potrzebę powstania instytucji pozarządowych. Taką próbą stworzenia niezależnej oficjalnej struktury była propozycja powołania Fundacji Rolnej. W dyskusjach między Episkopatem a rządem najpierw (rok 1982) dyskutowano nad formą prawną dla tej instytucji – w pierwotnej wersji bank rolny. Potem (od jesieni 1993 r.) targowano się o tekst ustawy o fundacjach, która miała umożliwić założenie fundacji. „Punktem spornym był sposób kontroli Fundacji przez państwo. Każde zadrażnienie w stosunkach państwo – Kościół hamowało rozmowy. Dwumiesięczną przerwę spowodowała walka o krzyże w Miętnem ” . Po uchwaleniu ustawy pięć miesięcy negocjowano statut. W ostatecznym efekcie fundacji nie zarejestrowano i amerykańskie pieniądze (przewidywany program docelowy opiewał na sumę 1,8 mld dolarów), które miały wesprzeć niezależne inicjatywy gospodarcze na wsi, nie zostały wówczas wykorzystane. Nie było to jedynie wynikiem trudności piętrzonych przez komunistyczne władze. Ówczesna opinia publiczna, mimo iż gwarantem niezależności tej inicjatywy miał być Kościół katolicki, ze sceptycyzmem przyglądała się próbom oficjalnej działalności. Zwracano uwagę na niebezpieczeństwo funkcjonowania niezależnej fundacji w systemie nakazowo-rozdzielczym, co groziło wypaczeniami jej celów i propagandowym wykorzystaniem przez władzę (ale to brzmi współcześnie) Tak oto w ramach próby powołania jednej instytucji stworzono całą ustawę. W ciągu pierwszych pięciu lat obowiązywania Ustawy zarejestrowano ok. 100 fundacji, jednak to była wolność ściśle koncesjonowana. Duża część istniejących i powstających wówczas fundacji związana była ze strukturami systemu (np. były powoływane dzięki inicjatywie PRON-u). Z drugiej strony, gdy w 1987 r., Kongres USA przyznał kwotę 1 miliona dolarów na potrzeby ruchu związkowego w Polsce i podjęto decyzję by przeznaczyć tę kwotę na Fundację Społeczną Solidarności problemy zaczęły się mnożyć. Po podpisaniu 12 I 1988 r. przez Lecha Wałęsę Aktu Fundacyjnego niemal półtora roku trwały kłopoty z rejestracją, łącznie z rozprawą sądową przed NSA przeciw Ministrowi Zdrowia – o bezpodstawne blokowanie rejestracji. Fundacje po 1989 to już zupełnie inne zjawisko. Wystarczy powiedzieć, że w tym roku zarejestrowano prawie trzykrotnie więcej fundacji niż w pięciu latach poprzednich.


Jeszcze nie zapisałeś się na Biuletyn #prosteNGO? Możesz to zrobić poniżej!
Chcesz się podzielić informacjami lub komentarzami? Prześlij je na piotr.fraczak@ofop.eu