Biuletyn #prosteNGO ma służyć wymianie informacji na temat tego, co się dzieje w procesie stanowienia prawa dla NGO i w procesach rzeczniczych na jego rzecz. Zachęcamy chętne osoby i instytucje do współpracy. Biuletyn dostarcza faktów i tez do środowiskowej dyskusji.
SPIS TREŚCI
- W SKRÓCIE
- DZIEJE SIĘ
- TEMATY DO DYSKUSJI
W skrócie
W planach legislacyjnych
- Odnowiona Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego. Fundacja im. Stefana Batorego, w trosce o przywrócenia podmiotowego traktowania przedstawicieli samorządów i zwiększenia ich roli w procesie legislacyjnym dotyczącym samorządu, zaprezentowała projekt ustawy o zmianie ustawy o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (Kliknij). Znajdziemy tam trochę o organizacjach. Tak oto: „Komisja lub strona samorządowa w terminie wyrażenia opinii: (…) może przeprowadzić wysłuchanie publiczne w celu uzyskania opinii jednostek samorządu terytorialnego i ich zrzeszeń, związków metropolitalnych oraz zaproszonych organizacji przedsiębiorców i organizacji pozarządowych” a „Współprzewodniczący Komisji Wspólnej mogą, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 1a, zapraszać do udziału w pracach Komisji, strony samorządowej oraz stałych i doraźnych zespołów, z głosem doradczym, przedstawicieli (…) innych organizacji i instytucji, w szczególności organizacji pozarządowych i organizacji przedsiębiorców”..
Komentarz: Dlaczego, z punktu widzenia organizacji społecznych, warto śledzić inne ciała dialogu? Przede wszystkim dlatego, że organizacje potrzebują pilnie rozwiązań prawnych, które ucywilizują dialog obywatelski, którego stroną będą właśnie organizacje pozarządowe. Czy nie jest tak, że oczekiwana Rada Dialogu Społecznego, nie powinna być – tak jak Komisja Wspólna czy Rada Dialogu Społecznego (tu traktujemy ją nie jako rodzaj komisji trójstronnej, ale pole do rozmów rządu z partnerami społecznymi) – sposobem na rozmowę rządu z organizacjami pozarządowymi, a nie – tak jak jest w Radzie Działalności Pożytku Publicznego – miejscem uzgadniania rozwiązań zarówno z rządem jak i samorządem. Czas wrócić do rozmowy o Radzie Dialogu Obywatelskiego i przedstawić naszą, środowiskową propozycję. Uwaga: stosowane w projekcie pojęcie „pozarządowe projekty ustaw” nie jest chyba najszczęśliwsze.
W procesie legislacyjnym
Na poziomie rządowym
- 1,5% na związki rolnicze. W konsultacjach jest projekt rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie zwrotu utraconych przez gminy dochodów z tytułu przekazania 1,5% należnego podatku rolnego (Kliknij).
Komentarz: Przypomnijmy, że w ustawie z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o podatku rolnym oraz niektórych innych ustaw (Kliknij) wprowadzono zmiany, które umożliwiono podatnikom podatku rolnego, będącego osobą fizyczną, oraz podatnika podatku rolnego będącego rolniczą spółdzielnią produkcyjną przekazać kwotę w wysokości 1,5% należnego podatku rolnego na rzecz wybranego przez tego podatnika: (1) związku zawodowego rolników indywidualnych uprawnionego do otrzymania tej kwoty na podstawie art. 8b ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 99 oraz z 2023 r. poz. 1450) albo (2) związku rewizyjnego zrzeszającego rolnicze spółdzielnie produkcyjne, uprawnionego do otrzymania tej kwoty na podstawie art. 257a ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2021 r. poz. 648 oraz z 2023 r. poz. 1450), albo (3) Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych uprawnionego do otrzymania tej kwoty na podstawie art. 35a ust. 1 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (Dz. U. z 2022 r. poz. 281 oraz z 2023 r. poz. 1450).
Dzieje się
Wśród organizacji
- Zawód legislatora. Polskie Towarzystwo Legislacji (PTL) podjęło prace nad skodyfikowaniem standardów etycznych wykonywania zawodu legislatora. Zespół do spraw Etyki Zawodu Legislatora przygotował założenia i opracował wstępny projekt „Zasad etyki zawodu legislatora”, który został poddany był konsultacjom wewnętrznym, a w czerwcu 2023 r. został przyjęty uchwałą Walnego Zebrania PTL, jako dokument (Kliknij) , który został poddany konsultacjom zewnętrznym z instytucjami odpowiedzialnymi za tworzenie prawa w Polsce oraz z szeroko rozumianym środowiskiem osób zawodowo związanych z legislacją.
KPRM
- Rewolucji nie będzie. Agnieszka Buczyńska, ministra do spraw społeczeństwa obywatelskiego, udzieliła kilku wywiadów. I tak Dziennik Gazeta Prawna zamieścił 2 stycznia 2024 r. tekst „Buczyńska: Nie będzie rozwiązywania umów dotacyjnych, choć każda złotówka musi zostać rozliczona”. W rozmowie wskazuje na kilka celów swojej działalności: „Rejestrowanie organizacji pozarządowej w jednym okienku, przyspieszenie czasu oczekiwania na wpis do KRS, zmiana formuły rozliczania projektów (środowisko dyskutuje, co jest bardziej miarodajne – przedstawienie faktur, czy rezultaty).(…) Zmian wymaga też wolontariat”. Co do kwestii finansowania organizacji to z jednej strony padało zapewnienie, że „nie będzie rozwiązywania umów z automatu. Choć oczywiście każda złotówka musi zostać rozliczona…”. Z drugiej jest akceptacja dla dotychczasowej dwuetapowej oceny wniosków w NIW-ie, z tym, że „bez podtekstu politycznego”. O tym, że NIW pozostanie wynika również z wywiadu udzielonego Radiu Tok Fm 5 stycznia 2024 r. (zob. Zwrot akcji ws. instytutu, który dotował Bąkiewicza. „Celem jest nielikwidowanie” – Kliknij), w którym Pani Ministra stwierdza „Moim celem nie jest likwidowanie NIW, a doprowadzenie go do tego, żeby w sposób właściwy dystrybuował środki”.
Komentarz: Może trochę szkoda, że rewolucji nie będzie. System funkcjonowania organizacji w dzisiejszej Polsce wymaga daleko idących zmian. Oczywiście te zmiany można i trzeba wprowadzać powoli, ale… Dotychczasowy system instytucjonalny będzie utrudniał wprowadzanie zmian. Cieszy zapowiedź powołania zespołu, którego celem będzie wypracowanie rozwiązań upraszczających funkcjonowanie NGO. Jednak te oczekiwane zmiany dotyczą nie tylko rozwiązań prawnych, ale właśnie całego systemu instytucjonalnego, filozofii działania. Dopóki organizacje w większym stopniu zależne będą od publicznych dotacji, niż od oddolnej aktywności obywateli, tak długo będziemy mieli jeśli nie klientystyczny i merkantylny, to przynajmniej nijaki trzeci sektor. To walka centralizmu z ideą oddolnej samoorganizacji wynikającej z zasady pomocniczości. Powołanie ministra ds. społeczeństwa nie musi wspomagać centralizacji (choć przypomnieć należy to jeden z podstawowych elementów pomysłu Piotra Glińskiego na budowę trzeciego sektora w Polsce). Jednak centralne działania na rzecz sektora są zawsze obarczone niebezpieczeństwem.
- O konsultacjach w procesie stanowienia prawa. Maciej Berek, Minister – członek Rady Ministrów, Przewodniczący Komitetu Stałego Rady Ministrów, zaprosił przedstawicieli organizacji pozarządowych na spotkanie dotyczące zasad i praktyki prowadzenia konsultacji publicznych i opiniowania dokumentów rządowych jako immanentnych elementów procesu prawodawczego w demokratycznym państwie prawnym. Zaproszono przedstawicieli Zarządu Fundacji Batorego, Obywatelskiego Forum Legislacji, Zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Zarządu Instytutu Prawa i Społeczeństwa, Zarządu Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, Zarządu Fundacji Panoptykon, Zarządu Fundacji Stocznia, Zarządu Fundacji Forum Obywatelskiego Rozwoju, Klubu Jagiellońskiego, Zarządu Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych, Zarządu Instytutu Allerhanda.
Ministerstwa
- Zmiany personalne czy zmiana systemu. W mediach pojawiają się informacje o zmianach kadrowych w ministerstwach i podległym im fundacjach, instytutach, spółkach skarbu państwa.
Komentarz: Wiele osób zastanawia się czy to tylko karuzela stanowisk czy pójdą za tym jakieś zmiany jakościowe, a jest co – z punktu widzenia organizacji – zmieniać. Pisaliśmy kiedyś o podwójnym państwie (Kliknij), a teraz widzimy jego skalę. Niektóre wprost dotyczą instytucji finansujących organizacje pozarządowe, takie jak Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji (Kliknij) pełniąca funkcję Narodowej Agencji Programu Erasmus+ i Europejskiego Korpusu Solidarności. Inne dotyczą np. spółek, których środki były przyznawane organizacjom w kwotach znacznie większych, niż budżet NIW-u. Taki Orlen czy KGHM przekazywał środki nie tylko poprzez swoje Fundacje, ale też bezpośrednio. Jeżeli dodamy do tego takie instytucje jak Polska Fundacja Narodowa, to okaże się, że to jak będzie się zarządzało spółkami, fundacjami, instytutami w jakimś stopniu zależy od tego, kto będzie nimi zarządzał. Dodać tylko można, że takie powoływane za poprzedniej władzy instytuty można traktować jako państwowe alternatywy dla mogących realizować takie same cele organizacji pozarządowych. Po doświadczeniach lat ubiegłych trzeba mieć nadzieję, że te oczekiwane zmiany doprowadzą do zmian jakościowych, także z punktu widzenia sektora.
Temat do dyskusji
Monitoring działalności Komitetu ds. Pożytku Publicznego
- Wprowadzenie do monitoringu. Za poprzedniego rządu prowadziliśmy monitoring Komitetu do spraw Pożytku Publicznego (Kliknij). Punktem wyjścia było przekonanie, że sam Komitet jest ciałem powołanym właściwie po to, by stworzyć funkcję Przewodniczącego o bardzo szerokich kompetencjach. Praktyka potwierdziła intuicję, bo w istocie Komitet nie pełnił znaczącej roli. Co teraz?
Jak można zlecać zadania publiczne – propozycje
- Dyskusja o ustawie o pożytku. Na portalu NGO.pl rozpoczyna się cykl publikacji przybliżających propozycje zmian w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wypracowanych przez grupę roboczą złożoną z przedstawicieli organizacji pozarządowych i samorządów terytorialnych. W dyskusji najwięcej czasu poświęcono relacjom finansowym pomiędzy organizacjami a władzami publicznymi. Uznano, że w zasadzie należy na nowo napisać cały rozdział związany ze zlecaniem zadań publicznych.
Czy wiesz, że… mikrowykłady
- Z historii prawa dla organizacji. W II Rzeczypospolitej 27 października 1932 roku zaczęło obowiązywać jednolite Prawo o stowarzyszeniach (Kliknij). Przyjęte ono zostało rozporządzeniem (z mocą ustawy) Prezydenta Rzeczpospolitej. Prawo to obowiązywało w zasadzie do… 1989 roku!
Komentarz: Po 1918 a przed 1932 rokiem, w poszczególnych częściach Polski, obowiązywały różne prawa dotyczące zakładania i działania stowarzyszeń. Były one w znacznej mierze odziedziczone jeszcze po zaborcach. Prawo do zrzeszania gwarantowała co prawda Konstytucja Marcowa z 1921 roku (Kliknij), zapewniająca prawo obywateli do „koalicji, zgromadzania się i zawiązywania stowarzyszeń i związków”, jednak „wykonanie tych praw” miały określać ustawy. W podzielonym Sejmie nie udało się ich wypracować, a Prezydent wykorzystał swoje świeże uprawnienia do wydawania, nie wymagających zatwierdzenia, Sejmu rozporządzeń z mocą ustawy. To, że system komunistyczny łatwo dostosował prawo II Rzeczypospolitej do swoich totalitarnych celów świadczy o tym, że sanacyjna polityka wobec organizacji opierała się w dużej mierze na chęci kontrolowania przez państwo niezależnej aktywności obywateli.
Jeszcze nie zapisałeś się na Biuletyn #prosteNGO? Możesz to zrobić poniżej!
Chcesz się podzielić informacjami lub komentarzami? Prześlij je na piotr.fraczak@ofop.eu