Opis

Państwo polskie od 2003 roku konsekwentnie rozwija mechanizmy wsparcia rozwoju ekonomii społecznej, obejmującej działalność różnych podmiotów, z których najważniejszą rolę odgrywają przedsiębiorstwa społeczne, czyli mówiąc najogólniej, podmioty które wykorzystują działalność ekonomiczną dla realizacji celów społecznie użytecznych. Polityka państwa dotycząca ekonomii społecznej, w tym przedsiębiorstw społecznych została określona w „Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej do 2023 roku. Ekonomia Solidarności Społecznej”. W realizację programu włączone zostały również samorządy regionalne oraz stworzona przez państwo sieć Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej. Dotychczasowe wsparcie dla przedsiębiorstw społecznych opiera się głównie o środki Europejskiego Funduszu Społecznego oraz fundusze celowe (Funduszu Pracy i PFRON-u).

Od 2008 roku trwają dyskusje dotyczące tego, jakie cechy powinno spełniać przedsiębiorstwo społeczne, kto i jak powinien nadawać status przedsiębiorstwa społecznego oraz jakie uprawnienia powinny się wiązać uzyskaniem tego statusu. Od lat także trwają prace nad rozwiązaniem ustawowym, które przesądziłoby te kwestie. Dotychczas opracowanych zostało kilka projektów takich rozwiązań, jeden z nich trafił nawet pod obrady Sejmu (link na końcu tekstu), ale nie przyniosły one efektów w postaci uchwalenia ustawy.

Obecnie definicja przedsiębiorstwa społecznego oraz sposób nadawania statusu przedsiębiorstwa społecznego określone są w „Wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020” Ministra Inwestycji i Rozwoju. Status przedsiębiorstwa społecznego może uzyskać tak zwany podmiot ekonomii społecznej (m.in. spółdzielnia socjalna, spółdzielnia pracy, organizacja pozarządowa, organizacja kościelna, spółka non-profit, zakład pracy chronionej czy koło gospodyń wiejskich), spełniający szereg kryteriów. Najważniejsze z nich to:

• prowadzenie działalności gospodarczej lub odpłatnej statutowej, oświatowej albo kulturalnej,
• zatrudnianie co najmniej 30% osób zagrożonych wykluczeniem społecznym,
• niedzielenie zysku pomiędzy udziałowców, akcjonariuszy lub pracowników,
• zarządzanie na zasadach demokratycznych,
• zatrudnianie co najmniej trzech osób w wymiarze czasu pracy co najmniej ¼ etatu,
• prowadzenie wobec zatrudnionych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym procesu reintegracyjnego.

Uzyskiwanie statusu przedsiębiorstwa społecznego odbywa się na wniosek zainteresowanego podmiotu składany we właściwym ze względu na siedzibę Ośrodku Wsparcia Ekonomii Społecznej, który weryfikuje spełnianie kryteriów określonych w Wytycznych. Decyzję o nadaniu statusu podejmuje Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, a cały proces nadzoruje Minister Rodziny i Polityki Społecznej.

Takie rozwiązanie jest ułomne, przede wszystkim dlatego, że Wytyczne nie są źródłem powszechnie obowiązującego prawa, a więc w praktyce status przedsiębiorstwa społecznego można stosować tylko na użytek wsparcia z funduszy unijnych. Po drugie wątpliwości interesariuszy budzą rozbudowane kryteria uzyskania statusu przedsiębiorstwa społecznego oraz niedookreślony i mało przejrzysty sposób uzyskiwania tego statusu. Po trzecie, poza wsparciem unijnym, status przedsiębiorstwa społecznego nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi uprawnieniami. Projekt ustawy o ekonomii społecznej, który został udostępniony przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, stanowi propozycję rozwiązania problemu, ale jest to propozycja nieuzgodniona z kluczowymi interesariuszami.  Mogą oni przedstawić swoje uwagi w procesie opiniowania projektu, który potrwa do 21 czerwca.