Biuletyn #prosteNGO – 9-22 czerwca 2025 r.

Biuletyn #prosteNGO ma służyć wymianie informacji na temat tego, co się dzieje w procesie stanowienia prawa dla NGO i w procesach rzeczniczych na jego rzecz. Zachęcamy chętne osoby i instytucje do współpracy. Biuletyn dostarcza faktów i tez do środowiskowej dyskusji.

SPIS TREŚCI

1. W SKRÓCIE

1. W planach legislacyjnych (Krajowy Rejestr Sądowy, Przekształcanie stowarzyszeń i UEPiK)
2. W procesie legislacyjnym
   • Na poziomie rządowym (Ograniczanie uprawnień organizacji? Uprawnienia organizacji pacjenckich, Skierowano do Sejm)
   • Na poziomie parlamentarnym (1,5% CIT?)
3. W procesie rzeczniczym (Budowanie potencjału, Czekamy)
4. Dzieje się (Nadzór nad stowarzyszeniami, Akredytacja OWES, Na rzecz psychiatrii środowiskowej.  Przewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego, Exposé bez organizacji)

2. TEMATY DO DYSKUSJI

1. Jeszcze raz o procesie legislacyjnym
2. Jak ratować samorząd?
3. Czy wiesz, że… (1917)

---

W skrócie

W planach legislacyjnych

• Krajowy Rejestr Sadowy. Projekt ustawy o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw (UDER49), w tym m.in. nałożenie na podmioty składające do sądu rejestrowego pisma procesowe i inne dokumenty obowiązków związanych z anonimizacją danych osobowych w składanych dokumentach, zwiększenie efektywności obecnie funkcjonującego modelu postępowania przymuszającego do złożenia dokumentów finansowych, zmiana przepisów dotyczących postępowania o rozwiązanie podmiotu wpisanego do Rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego…

Komentarz: Na tym etapie trudno określić, na ile zmiany te wpłyną na funkcjonowanie organizacji, ale trzeba śledzić propozycje tych zmian, szczególnie, że traktowanie ich jako deregulacji nada im zapewne szczególny priorytet.

• Przekształcanie stowarzyszeń i UEPiK. 13 czerwca 2025 roku odbyło się IX posiedzenie plenarne (Kliknij) Grupy roboczej ds. uproszczeń prawnych dla organizacji pozarządowych działającej przy Przewodniczącej Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Grupa przyjęła 1) propozycję wprowadzenia przepisów umożliwiających łączenie się stowarzyszeń i przekształcanie organizacji pozarządowych w różne formy prawne (np. stowarzyszenia w fundacje) (Kliknij); 2) projekt nowego rozporządzenia dotyczącego uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów (Kliknij).

W procesie legislacyjnym

Na poziomie rządowym

• Ograniczanie uprawnień organizacji? Jak informowaliśmy uprzednio (Kliknij), 6 czerwca po protestach organizacji i interwencji Ministry ds. społeczeństwa obywatelskiego Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (UDER32) został jednak skierowany do konsultacji. Równocześnie organizacje zostały zaproszone na spotkanie, jednak większość z nich odmówiła, pisząc list (Kliknij), w którym stwierdzono: „fundamentalne wartości i prawa, jak dostęp przedstawicieli społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości, nie podlegają jakimkolwiek negocjacjom”. Spotkanie się jednak odbyło 9 czerwca w wąskim gronie. Konsultacje trwały 7 dni, a już 16 czerwca zaproponowano nowe brzmienie projektu, w którym wykreślono przepis zabierający organizacjom występującym na prawach strony prawo do wniesienia skargi kasacyjnej (zostawiono jednak np. zmiany dotyczące opinii przyjaciela sądu w postępowaniu sądowo-adminstracyjnym). W ramach konsultacji do projektu ustawy wpłynęło ok. 1500 uwag, jednak w raporcie nie odniesiono się do konkretnych zastrzeżeń (Kliknij).
• Uprawnienia organizacji pacjenckich. Projekt ustawy o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o systemie powiadamiania ratunkowego (UD207) przesłano do konsultacji szerokiej gamie organizacji (Kliknij).

Komentarz: Uzasadnienie informuje, że w ustawie proponuje się „odstąpienie od przypisywania statusu strony postępowania podmiotom wnoszącym o wydanie decyzji w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów” (czyli także organizacjom pacjenckim), jednak projektodawca zastrzega, że „propozycja nie uniemożliwia uczestnictwa w toku postępowania organizacjom pacjentów, które mogą być dopuszczone do postępowania na mocy art. 31 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2024 r. poz. 572)”.

• Skierowano do Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (UD69) i projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich oraz niektórych innych ustaw (UD176)

Na poziomie parlamentarnym

• 1,5% CIT. Sejmowa Komisja ds. Petycji zaplanowała na 24 czerwca 2025 (wtorek) rozpatrzenie projektu dezyderatu w sprawie wprowadzenia mechanizmu 1,5% CIT dla organizacji pożytku publicznego;

W procesie rzeczniczym

• Budowanie potencjału. Parlamentarny Zespół ds. Organizacji Pozarządowych i Społeczeństwa Obywatelskiego we współpracy z Ogólnopolską Federacją Organizacji Pozarządowych (OFOP) zorganizował konferencję „Budowanie potencjału organizacji pozarządowych i ich odporności społecznej” (Kliknij).

Komentarz: Z jednej strony wskaźniki, które twardo pokazują, że kondycja organizacji pozarządowych mimo dotychczasowych wysiłków ma się słabo, z drugiej różnorodne, ale wzajemnie niespójne, systemy wsparcia (Kliknij) to tło dla dyskusji, jak prowadzić działania, by organizacje pozarządowe mogły nie tylko budować swój potencjał, ale też potencjał społecznej odporności. Trochę o historii, która doprowadziła nas tu, gdzie jesteśmy, w zbiorze artykułów Piotr Frączak „Trzeci sektor – do IV RP i z powrotem?”, który ukazał się właśnie na walne zebranie organizacji członkowskich Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych. Dla trzech pierwszych czytelników Biuletynu #prosteNGO, którzy napiszą na adres widoczny na dole strony, egzemplarz wydawnictwa gratis.

• Czekamy od:

11 czerwca 2024 na I czytanie komisyjnego projektu ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, która miała zagwarantować środki finansowe na funkcjonowanie wojewódzkich społecznych rad do spraw osób niepełnosprawnych i powiatowych społecznych rad do spraw osób niepełnosprawnych (Kliknij).

3 października 2024 na wyniki konsultacji projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności (Kliknij).

12 sierpnia 2024 na zapowiadany projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (UD116), który zakłada modyfikację „zakresu zwolnienia przedmiotowego określonego w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy CIT, skutkującą objęciem nim dochodów wszystkich organizacji pozarządowych, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej ustawa OPP), w części przeznaczonej na działalność określoną w art. 4 ustawy OPP (sfera zadań publicznych) z wyłączeniem działalności gospodarczej”.

3 kwietnia 2025 (a właściwie od lat Kliknij) na efekty pracy w Komisji nad projektem ustawy o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (druk nr 868), która miała być kontynuowana na pierwszym posiedzeniu w maju, ale na razie nic o tym nie wiadomo (Kliknij).

Dzieje się

• Nadzór nad stowarzyszeniami. Dostępny jest raport Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej  „Nadzór nad stowarzyszeniami a standardy europejskie” (Kliknij), w ramach, którego sformułowano szereg rekomendacji dla organów nadzoru, a także do zmian ustawowych.
• Akredytacja OWES. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) odrzuciła wniosek o wpisanie jednego z Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES) do Bazy Usług Rozwojowych. W uzasadnieniu czytamy: „Przedstawione powyżej regulacje, a zwłaszcza te odnoszące się do wymagań – standardów stawianych ośrodkom wsparcia ekonomii społecznej oraz zakresu ich uprawnień, nie są źródłami powszechnie obowiązującego prawa; są to dokumenty o charakterze operacyjno- wdrożeniowym i jako takie nie mogą stanowić podstawy do przyjęcia należytej jakości świadczonych usług rozwojowych, przesądzając o braku podstaw do wpisania ośrodków wsparcia ekonomii społecznej OWES do rejestru podmiotów świadczących usługi rozwojowe”.
• Na rzecz psychiatrii środowiskowej. Osoby z doświadczeniem kryzysu psychicznego, a także wspierające je organizacje społeczne wystosowały list otwarty do Prezesa Rady Ministrów. Fundacja eFKropka zaprasza do współpracy (Kliknij).
• Przewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego i jednocześnie Ministra Komitetu ds. Pożytku Publicznego rozpoczęła (na facebooku) aktywną politykę informacyjną. „Krok po kroku, konsekwentnie przywracamy społeczeństwo obywatelskie na należne mu miejsce – w centrum decyzji, a nie na marginesie”. I wymienia: „Odpolityczniliśmy Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego – audyt pokazał skalę nadużyć, ale zamiast narzekać, zbudowaliśmy nowy system: uczciwy, transparentny, z losowaniem ekspertów i bez uznaniowości”. „Zorganizowaliśmy wysłuchania obywatelskie – nie PR, tylko realny dialog: o migracji, cyfryzacji, prawach obywatelskich. Obywatele mówili, rząd słuchał”. „Uruchomiliśmy „Moc Małych Społeczności” – 70 mln zł dla organizacji z mniejszych miejscowości, które często jako pierwsze reagują w kryzysach. I faktycznie – podczas powodzi ten mechanizm zadziałał: szybkie wsparcie, koordynatorzy w terenie, współpraca NGO i administracji”. „Zmieniamy prawo – nowelizacja ustawy o NIW, nowe zasady konkursów, silniejsza reprezentacja organizacji w RDPP i Radzie NIW. Po raz pierwszy to NGO mają większość. Aż 100 osób pracuje w grupach roboczych nad konkretnymi zmianami”. „Na poziomie europejskim też przesunęliśmy granice – nasza inicjatywa, by społeczeństwo obywatelskie było filarem odporności, trafiła na agendę prezydencji w UE”. „I wreszcie: NGO zostały wpisane do systemu zarządzania kryzysowego. Wreszcie uznano, że to one często są pierwsze na miejscu, gdy państwo jeszcze nie zdąży”. I na koniec: „To nie są punkty do odhaczenia – to realna zmiana, zbudowana wspólnie z Wami. I jasny sygnał, że obywatelskość nie jest dodatkiem – to fundament”.

Komentarz: Komunikacja to ważna rzecz, ale przydałoby się więcej konkretów. NIW działa już z nowymi władzami i niezależnie od pani Ministry od długiego czasu. Wysłuchania obywatelskie się odbyły, ale brak jest informacji, że przyczyniły się do jakichś zmian. W prawie właściwie nic się nie udało, mimo że organizacje przyszły – jeszcze na etapie wyborów parlamentarnych – z konkretnymi propozycjami. Wprowadzane przez rząd, zresztą niekonsultowane z organizacjami, zmiany prawne (w ustawie o pożytku i ustawie o NIW), jak do tej pory rozwiązywały jedynie problemy administracji, a nie organizacji. Nie udało się nawet znowelizować rozporządzeń Przewodniczącej do ustawy o pożytku czy do ustawy o grach hazardowych. Na plus, choć po owocach poznamy dopiero, czy zapowiedzi zostaną zrealizowane i przyniosą oczekiwane skutki, można zaliczyć kwestię udziału organizacji w planowanym budowaniu odporności oraz program Moc Małych Społeczności. No i zatrzymanie – przynajmniej na tym etapie – UDER32. Ale to dowód na to, że w tej grze można wygrywać jedynie, grając z organizacjami, a nie tylko dla nich. Ale to ciągle dociera do administracji z trudem.

• Exposé bez organizacji. Wystąpienie które wygłosił w ramach ubiegania się o wotum zaufania dla rządu Donald Tusk, nie odwoływało się tym razem do organizacji pozarządowych. Choć była Ministra ds. społeczeństwa obywatelskiego, posłanka Agnieszka Buczyńska, zadała pytanie „Jako środowisko Polski 2050 mamy przekonanie, że wspieranie funkcjonowania organizacji pozarządowych jest sensem budowania społeczeństwa obywatelskiego i stanowi dla nas jeden z najważniejszych priorytetów. Stąd wyłaniają się następujące dwa pytania. Po pierwsze, czy i w jakiej kwocie planowane jest zwiększenie środków dla organizacji pozarządowych w następnych latach i w jakim zakresie przewidywane jest przedłużenie programu „Moc małych społeczności” (Dzwonek) oraz na jakim etapie i w jakim zakresie procedowane są zmiany w ustawie o działalności pożytku publicznego? (Oklaski)”. Premier jednak odniósł się do organizacji tylko w jednym fragmencie: „Co do terminala kontenerowego w Świnoujściu, to (…) wbrew wrzawie, jaką podnoszą ci, którzy mają hopla na punkcie Niemców, żadne niemieckie organizacje, niezależnie od intencji, nam tej inwestycji nie zatrzymają. Do Świnoujścia będą przypływać największe kontenerowce świata”.

Komentarz: Taki brak odniesienia się do organizacji pozarządowych i społeczeństwa obywatelskiego wydaje się potwierdzać dość powszechne przekonanie, że oczekiwanych zmian nie zamierza się opierać na zaangażowaniu obywateli. A działalność organizacji, w tym prawnoczłowieczych czy ekologicznych, nie traktuje się jako ważnego sygnału ostrzegawczego, lecz jako przeszkodę w prowadzonych reformach. Moim zdaniem, kolejna stracona szansa i źle wróży tak tym reformom, jak i rządowi. A co będzie z funkcją Ministra ds. społeczeństwa obywatelskiego po rekonstrukcji rządu? O ile wiemy nikt oficjalnie o zdanie reprezentacji sektora pozarządowego nie pytał.

Temat do dyskusji

Jeszcze raz o procesie legislacyjnym

Szkoła Reprezentacji i Partycypacji OFOP-u to okazja, by po raz kolejny przyjrzeć się procesowi legislacyjnemu z punktu widzenia organizacji pozarządowych. Tym bardziej, że zmiany – i te, które się już dokonały (np. regulamin Sejmu), i te, które są w procesie (np. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Radzie Ministrów oraz niektórych innych ustaw Kliknij) – wymagają odnotowania. Dlatego kontynuujemy opis procesu legislacyjnego z punktu widzenia zaangażowanego w proces stanowienia prawa przedstawiciela organizacji pozarządowych. Kolejny fragment jest o tym, że warto czytać nie tylko projekt ustawy, ale i uzasadnienie z OSR-em.

Jak ratować samorząd?

Z okazji 35. rocznicy pierwszych demokratycznych wyborów samorządowych w Polsce dziesięć organizacji społecznych od lat zaangażowanych w rozwój samorządności, wspieranie lokalnych wspólnot i wzmacnianie demokracji obywatelskiej przygotowało wspólne stanowisko dotyczące konieczności rozpoczęcia ogólnopolskiej debaty na temat przyszłości samorządu terytorialnego (Kliknij). Mimo że różnimy się często w szczegółach proponowanych zmian, to jednak zgadzamy się z tym, że tak dalej być nie może. A jednak bez dyskusji nie da się wypracować wspólnej wizji zmian, dlatego próbujemy odnaleźć, co nas łączy i w czym się różnimy.

Czy wiesz, że…

1917 – w przyjętym Kodeksie Prawa Kanonicznego (o którym pisaliśmy poprzednio Kliknij) jest też mowa o fundacjach pobożnych (De piis fundationibus). Zgodnie z kan. 1544 pobożne fundacje to majątek przekazany osobie moralnej (prawnej) w Kościele, by z dochodów finansować odprawianie mszy świętych, spełnianie odpowiednich czynności religijnych lub wykonywanie dzieł pobożności i miłości. Jest to więc kontrakt „do ut facias” (daję, abyś zrobił). Do ordynariusza miejsca należała ostateczna zgoda na przyjęcie zobowiązań, tak by ów kontrakt mógł być zrealizowany.

---