Autor: Piotr Frączak
Pisząc o partnerstwie w Funduszach Europejskich zwracaliśmy uwagę za Zintegrowane Inwestycje Terytorialne jako obszar gdzie ta zasada powinna, ale też może być – w obopólnym interesie – stosowana (Kliknij).
Próba spojrzenia z lotu ptaka
OFOP upominał się monitoring partnerstwa w ZIT-ach zarówno w poprzedniej perspektywie (2014-2020) (Kliknij) jak i obecnej (Kliknij). Aby zdobyć potrzebne informacje przeprowadziliśmy dwie tury badań
- na początku organizowania się ZIT-ów: Iwona Ciećwierz (opr.) „Badanie społeczne: Ciała doradcze Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych a zasada partnerstwa” (Kliknij);
- i ostatnio: Ryszard Skrzypiec (opr.) Udział społeczeństwa obywatelskiego w Partnerstwie na rzecz Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Funduszy Europejskich na lata 2021–2027. Przegląd zasad i ich realizacji w perspektywie bieżącej wraz z rekomendacjami na przyszłość (Kliknij).
Badania z jednej strony pokazały niedostateczne przygotowanie organizacji do aktywnego udziału w pracach na rzecz ZIT-ów, ale i stosunkowo niewielką chęć rzeczywistego włączania partnerów spoza administracji w realne zadania. Ciała doradcze – wymóg formalny – powstają, ale czasem są zdominowane przez samorząd, zazwyczaj mają niewielką moc decyzyjną, traktowane są raczej jako właśnie spełnienie formalności a nie wykorzystanie potencjału jaki tkwi w lokalnym społeczeństwie obywatelskim. Jednak różnorodność form tej współpracy („utworzone ciała doradcze działają pod ponad dwudziestoma unikalnymi nazwami”), wielość form wyboru przedstawicieli, możliwych umocowań tych ciał, a także ilości i procentowego udziału przedstawicieli organizacji pozarządowych budzą nadzieję, że testowane są również rozwiązania, które mogą stać się dobrymi praktykami.
W poszukiwaniu dobrych praktyk
Teoria teorią, ale warto też przyjrzeć się praktyce z bliska. Dlatego też zorganizowaliśmy seminarium (z elementami wizyty studyjnej) „Partnerstwo w Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych”. Odbyło się ono na Pojezierzu Drawskim w dniach od 29 września 2024 r. do 1 października 2024 r. Do Siemczyna zjechali przedstawiciele przedstawiciele organizacji pozarządowych pracujący w komitetach monitorujących i zainteresowane wdrażaniem Funduszy Europejskich działające w województwach: lubelskim, małopolskim, mazowieckim, opolskim, pomorskim, śląskim, zachodniopomorskim. Dzięki współpracy ze Związkiem Zachodniopomorskiej Strefy Centralnej oraz Henrykowskim Stowarzyszeniem w Siemczynie udało się zorganizować spotkanie, w którym uczestniczyli też przedstawiciele lokalnych organizacji pozarządowych.
Udał się zapoznać z sytuacją lokalną (wystąpienie przewodniczącej Związku Zachodniopomorskiej Strefy Centralnej Beaty Gadzinowskiej pt. „Związek Zachodniopomorskiej Strefy Centralnej – więcej niż ZIT”) oraz z doświadczeniami ciała doradczego (wystąpienie przewodniczącego Zespołu Partnerów Społeczno-Gospodarczych Zachodniopomorskiej Strefy Centralnej, Bartosza Batora pt. „Realizacja zasady partnerstwa w ramach Związku Zachodniopomorskiej Strefy Centralnej”). W oparciu o zebrany materiały i własne doświadczenia uczestnicy seminarium pokusili się o przygotowanie rekomendacji dotyczących realizacji zasady partnerstwa w ZIT-ach.
Rekomendacje – propozycje do dyskusji
W wyniku przeprowadzonych analiz, propozycji przedstawionych przez przewodniczącego Zespołu Partnerów Społeczno-Gospodarczych Zachodniopomorskiej Strefy Centralnej oraz dyskusji przygotowano wstępne rekomendacje. Rekomendacje dotyczą kwestii zasadniczych i, w wielu obszarach, nie są możliwe do bezpośredniego wprowadzenia w obecnej sytuacji prawnej. Jednak kierunkowe rekomendacje mogą pozwolić już w tej chwili podjąć pewne działania, a jednocześnie stać się wkładem w dyskusję nad rozwiązaniami przyjmowanymi w przyszłej perspektywie finansowej.
Rekomendacje dotyczące samych ZIT-ów
Część postulatów dotyczy samej istoty funkcjonowania ZIT-ów, co w dalszej perspektywie może przekładać się na lepsze wykorzystanie zasady partnerstwa w działaniach prowadzonych na terenie ZIT-u
- Należy rozważyć, chociaż różnorodność i wykorzystywanie lokalnej specyfiki może być ogromną zaletą ponadlokalnych inwestycji terytorialnych, taką formułę partnerstwa samorządów, gdzie porozumienie ma szersze zadania niż tylko realizacja ZIT-u, a także prowadzi działania w perspektywie dłuższej niż bieżąca perspektywa finansowa. Daje to większą możliwość wykorzystania zasady partnerstwa dla rozwoju lokalnego.
- Należy dążyć by w ramach ZIT-ów z założenia finansowane były jedynie projekty ponadgminne i partnerskie, aby uniknąć pokusy dzielenia tych środków „po równo” lub w zależności „od ilości mieszkańców”. Tu rola partnerów spoza administracji, jako patrzących z innej perspektywy niż interes poszczególnych JST, może być bardzo ważna.
- Należy zapewnić wymianę informacji (dobrych praktyk) pomiędzy różnymi ZIT-ami przy udziale przedstawicieli ciał doradczych.
- Należy wspierać możliwość realizacji projektów w ramach ZIT z udziałem partnerów spoza administracji zarówno przy zgłaszaniu projektów jak i ich realizacji w formie wykonawcy lub partnera.
- Należy rozważyć możliwość większego, niż w formie ciał doradczych, formalnego udziału partnerów w działaniach ZIT-u. Udział partnerów w monitorowaniu realizacji działań (jak np. w komitetach monitorujących) czy wręcz współdecydowania (jak np. RLKS) powinna być dopuszczona.
- Należy dobrze zdefiniować partnerów spoza administracji, z uwagi na fakt, że określenie partnerzy społeczno-ekonomiczni budzi często wątpliwości.
Rekomendacje dotyczące realizacji zasady partnerstwa
Te postulaty dotyczą wizji partnerstwa w formule ciał opiniodawczo-doradczych, ale mogą być wykorzystane również przy programowaniu udziału partnerów w szerszym zakresie.
Zasada partnerstwa
- Należy przestrzegać w pełni zasady partnerstwa w pracach ZIT-u tak aby przedstawiciele partnerów spoza administracji mieli możliwość uczestniczenia we wszystkich etapach prac ZIT-u (od programowania przez wdrażania, monitoring i ewaluację)
- Należy zadbać by stałość – przy równoczesnym zachowaniu szerokich konsultacji publicznych – udziału uczestników procesów z partnerów spoza administracji (np. członków ciała doradczego ZIT) zapewniała wartością dodaną budując potencjał merytoryczny partnerów do współpracy w ramach ZIT.
- Należy zadbać z jednej strony o odpowiednie formalne umocowanie ciała doradczego w strukturach ZIT-u, ale także jego samorządność i niezależność, np. poprzez działanie na podstawie przyjętego przez siebie regulaminu.
- Należy rozważyć w regulaminie ciała doradczego zapisu, że możliwy jest udział w posiedzeniach tego gremium osób spoza jego składu, bez prawa głosu. Proponowane rozwiązanie wzmocni zasadę partnerstwa i dialog społeczny.
Wybór partnerów
- Należy zadbać o odpowiednią reprezentacje partnerów w ciele doradczym. Dotyczy to zarówno zapisanych w Zasadach realizacji instrumentów terytorialnych w Polsce w perspektywie finansowej UE na lata 2021-2027 (Kliknij) wskazań, że reprezentacja „powinna uwzględniać m.in. społeczeństwo obywatelskie, podmioty działające na rzecz ochrony środowiska oraz odpowiedzialne za promowanie włączenia społecznego, praw podstawowych, praw osób ze specjalnymi potrzebami, równości płci i niedyskryminacji”, ale też tematyki interwencji planowanej w ramach strategii (np. organizacji związanych z transportem czy turystyką).
- Należy zadbać by wybór przedstawicieli do ciał doradczego był jawny, przejrzysty i oparty o możliwość szerokiego udziału partnerów – najlepiej w formie wyboru przez zainteresowanych, a nie nominacji. Wybory takie mogłyby odbywać się na zasadach analogicznych do wyborów do komitetów monitorujących.
- Należy zadbać o to, aby w ciele doradczym do samorządu nie zasiadali przedstawiciele JST, ani pracownicy JST. Może to zwiększać możliwość pojawienia się konfliktów interesów, a jednocześnie rozmija się z ideą ciała doradczego dla porozumienia samorządów.
Uprawnienia
- Należy zasadniczo zwiększyć uprawnienia ciał doradczych ZIT-ów. Takim mechanizmami mogłoby być:
- zwiększenie udziału ciała doradczego w procesie tworzenia Strategii np. poprzez włączenie jego przedstawicieli do grup roboczych opracowujących dokument.
- zasada, by w sytuacji gdy ciało doradcze przedstawia opinie negatywną konieczna byłaby dyskusja w ramach zebrania uczestników partnerstwa ZIT i przegłosowania, np. kwalifikowalną większością, tych decyzji, które zostały negatywnie zaopiniowane.
- systematyczny udział przedstawiciela ciała doradczego (z głosem doradczym) na spotkaniach ciała wykonawczego ZIT.
- Należy przewidzieć w ramach finansowania ZIT-u pomoc techniczną, w której będzie również możliwość – jak na poziomie programów operacyjnych – finansowane działania organizacji pozarządowych, w tym spotkań ciała doradczego. Chodzi o kwestię diet, zwrotu kosztów dojazdu na posiedzenia, podnoszenie kompetencji w zakresie interwencji, konsultacji środowiskowych itp. – zgodnie z ideą budowania potencjału partnerów z Wytycznych dotyczące realizacji zasady partnerstwa na lata 2021-2027 (Kliknij).
Promocja i edukacja
- Należy przewidzieć w ramach finansowania ZIT-u działania edukacyjne i promocyjne na rzecz myślenia o ponadgminnym dobru wspólnym. Konieczne jest by zadbać o przejrzyste informowanie o działaniach prowadzonych w ramach ZIT-ów, tak aby wspólnoty lokalne wiedziały o planowanych działaniach, akceptowały je i w miarę możliwości wspierały, m.in. poprzez coroczne informacje o postępach w realizacji strategii.
- Należy do wspierania działań informacyjnych, promocyjnych i edukacyjnych wykorzystać potencjał i działania partnerów spoza administracji.
Zapraszamy do dyskusji!