W ramach projektu proste.ngo zostały przeprowadzone w lutym i w marcu 2023 roku trzy webinaria służące ocenie skutków działania ustawy o ekonomii społecznej oraz propozycji dotyczącej zmian w ustawie, która weszła w życie 30 października 2022 roku.
Opracowali: Łukasz Gorczyński i Tomasz Schimanek
W spotkaniach wzięły udział łącznie 43 osoby, głównie przedstawiciele podmiotów ekonomii społecznej, Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej oraz samorządów terytorialnych. Poniżej zebrane zostały najważniejsze zgłoszone opinie, wątpliwości i propozycje zgłoszone w trakcie spotkań.
- Katalog osób zagrożonych wykluczeniem społecznym nie uwzględnia kilku kategorii, które do tej pory były uwzględniane w Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej i/lub w Wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020. Chodzi na przykład o osoby bezdomne, osoby uzależnione czy osoby samodzielnie sprawujące opiekę nad dzieckiem. Kontrowersje budzi dodanie jako kategorii zagrożonej wykluczeniem osób 60+, wśród których są osoby potrzebujące wsparcia, ale duża część tych osób jest nadal aktywna zawodowo, ma pracę albo korzysta z emerytur, które wystarczają na godne życie. Należałoby więc rozważyć przywrócenie w katalogu osób zagrożonych wykluczeniem społecznym tych kategorii, które były za takie uznawane np. we wspomnianych wyżej Wytycznych oraz uznanie osób starszych za grupę zagrożoną wykluczeniem społecznym wraz z dodatkowym kryterium, na przykład dochodowym.
- W definicji przedsiębiorstwa społecznego wątpliwości budzi zapis, że jego działalność służy rozwojowi lokalnemu. To bardzo ogólne i niejasne sformułowanie, nie wiadomo na przykład, czy takie kryterium spełniają podmioty prowadzące działalność w wymiarze ogólnopolskim czy międzynarodowym albo te, które prowadzą działalność głównie w przestrzeni wirtualnej. Należałoby rozważyć usunięcie tego zapisu.
- Spore wątpliwości budzi wciąż wymóg zatrudniania przez przedsiębiorstwo społeczne co najmniej 3 osób na umowę o pracę. Intencja jest słuszna, ale zdaniem wielu uczestników spotkań może to być warunek trudny do spełnienia oraz utrzymania, w szczególności dla mniejszych podmiotów. Należałoby rozważyć zmniejszenie wymaganej liczby osób do 2.
- Pojawiły się postulaty, aby środki przeznaczone na instrumenty wsparcia dla przedsiębiorstw społecznych przewidziane w ustawie, finansowane z Funduszu Pracy i z PFRON-u, były dystrybuowane przez Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej i aby takie rozwiązanie wpisać do ustawy.
- Kontrowersje budzi uwzględnianie przy podstawie wyliczania wskaźnika osób zagrożonych wykluczeniem, który musi posiadać przedsiębiorstwo społeczne reintegracyjne, osób samozatrudnionych, stąd propozycja, aby takich osób nie brać pod uwagę.
- W przypadku ubiegania się o status przedsiębiorstwa społecznego podmiot musi mieć w statusie zapisy wykluczające konflikt interesów, analogiczne jak w przypadku uzyskiwania statusu organizacji pożytku publicznego. Nie są one jednak tożsame, stąd propozycja, aby je ujednolicić.
- Uczestnicy zgłosili propozycję, aby uzyskiwane statusu przedsiębiorstwa społecznego mogło się odbywać w trybie uproszonego postępowania administracyjnego, co przyspieszyłoby nadawanie statusu przez wojewodów.
- Należałoby zwolnić z opłaty skarbowej podmioty ubiegające się o status przedsiębiorstwa społecznego.
- Sporo uwag krytycznych dotyczyło przerzucenia odpowiedzialności za monitorowanie spełnienia kryteriów niezbędnych do uzyskania statusu przedsiębiorstwa społecznego na same przedsiębiorstwa. W szczególności zastrzeżenia budzi obowiązek informowania wojewody o niespełnianiu kryterium w ciągu 14 dni od momentu, w którym przestało być ono spełnianie. Propozycja dalej idąca to zniesienie tego obowiązku, przedsiębiorstwo społeczne wykazywałoby spełnianie warunków w sprawozdaniach rocznych składanych wojewodzie lub w trakcie kontroli. Jeżeli takie rozwiązanie nie byłoby możliwe, to należałoby przynajmniej wydłużyć czas na poinformowanie wojewody o niespełnianiu warunków z 14 do 30 dni.
- Z punktu widzenia Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej problematyczne może być nadawanie statusu przedsiębiorstwa społecznego nie jak dotychczas przez siebie, ale przez wojewodę. Ogranicza to bowiem możliwość weryfikacji tego statusu przez OWES, co zwiększa ryzyko nie kwalifikowalności wsparcia podmiotów, które na przykład nie spełniają kryteriów niezbędnych do uzyskania statusu przedsiębiorstwa społecznego. Do rozważenia byłoby wprowadzenie obowiązku informowania przez wojewodę regionalnego ośrodka polityki społecznej i dodatkowo OWES działających na jego terenie o odebraniu statusu przedsiębiorstwa społecznego. Być może także należałoby stworzyć fundusz gwarancyjny, z które mogły być pokrywane koszty niekwalifikowane związane z korzystaniem ze wsparcia przez nieuprawnione do tego podmioty.
- Należałoby doprecyzować kryteria, na podstawie których wojewoda może podjąć decyzję o przyznaniu przedsiębiorstwu społecznemu czasowej abolicji w zakresie spełniania kryteriów niezbędnych do uzyskania statusu przedsiębiorstwa społecznego, tak, aby ograniczyć uznaniowość tej decyzji.
- Sankcja w postaci możliwości ponownego ubiegania się o status przedsiębiorstwa społecznego dopiero po roku od momentu jego odebrania wydaje się zbyt restrykcyjna, stąd propozycja, aby ten okres skrócić do pół roku.
- Użyteczne dla podmiotów ekonomii społecznej oraz samorządów terytorialnych byłoby poszerzenie możliwości zastrzeżenia zamówień publicznych o wartości poniżej 130 tys. zł nie tylko dla spółdzielni socjalnych i przedsiębiorstw społecznych, ale dla wszystkich podmiotów ekonomii społecznej.
- Należałoby wprowadzić zwolnienie nieruchomości lub ich części zajętych na prowadzenie nieodpłatnej statutowej działalności pożytku publicznego przez przedsiębiorstwa społeczne.
- Ustawa przewiduje, że usługi wsparcia podmiotów ekonomii społecznej mogą być świadczone samodzielnie przez samorząd województwa lub zlecane Ośrodkom Wsparcie Ekonomii Społecznej. Ten pierwszy wariant jest zagrożeniem dla systemu wsparcia opartego na działaniach OWES, dlatego należałoby go wykreślić.
- Standardy, które muszą spełniać podmioty ubiegające się o akredytację OWES, aby miały swoje znaczenie, powinny znaleźć się jako załącznik do rozporządzenia dotyczącego akredytacji.
- W systemie akredytacji OWES przewidzianym w ustawie należałoby wzmocnić preferencje dla tych podmiotów, które dotychczas pełniły tę rolę, mają doświadczenie i sprawdzone metody działania.
W trakcie spotkań pojawiły się ogólne opinie, że ustawa nie wprowadziła nowych instrumentów wsparcia służących rozwojowi ekonomii społecznej, w szczególności w sferze zlecania usług i innych zadań podmiotom ekonomii społecznej.
Wiele wątpliwości uczestników dotyczyło różnych szczegółowych kwestii związanych z korelacjami pomiędzy ustawą a obecnymi mechanizmami wsparcia dla podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych opartymi na funduszach unijnych. Należałby je rozstrzygnąć albo w ustawie albo w wytycznych Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej. Istotne jest również, aby konsekwencje wprowadzenia w życie ustawy o ekonomii społecznej były także uwzględnione w mechanizmach wsparcia ekonomii społecznej w nowym okresie programowania.
Są także inne kwestie, których ustawa nie rozstrzyga, a które w praktyce przysparzają wiele problemów podmiotom ekonomii społecznej, ale także instytucjom publicznym. Chodzi przede wszystkim o niejasności dotyczące zakresu pomocy de minimis udzielanej podmiotom ekonomii społecznej oraz o niejasności dotyczące kwalifikowalności podatku VAT w ramach środków publicznych, które otrzymują podmioty ekonomii społecznej oraz Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej, w szczególności z funduszy unijnych.
Masz zdanie na ten temat? Odezwij się: p.fraczak@schuman.pl