Opis

Rady działalności pożytku publicznego to podstawowe ciała dialogu pomiędzy administracją publiczną a organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego. Rady mają charakter konsultacyjno-doradczy i są powoływane przez organy wykonawcze administracji publicznej. Podstawą tworzenia i działania rad działalności pożytku publicznego jest ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ustawa określa kompetencje rad, skład oraz generalne zasady ich powoływania i działania.

Ustawa przewiduje, że na szczeblu krajowym funkcjonuje rada powoływana z mocy ustawy przez Przewodniczącego Komitetu d.s. pożytku publicznego. Rada składa się z co najmniej 20 członków, w tym przedstawicieli organów administracji rządowej, przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych, związków i porozumień organizacji pozarządowych (i innych podmiotów prowadzących działalność pożytku publicznego), którzy stanowią co najmniej połowę składu Rady.

Rady przy samorządach terytorialnych są tworzone, ale wtedy, gdy z wnioskiem o to wystąpią organizacje pozarządowe. Marszałek województwa powołuje wojewódzką radę działalności pożytku publicznego na wspólny wniosek co najmniej 50 organizacji. Składa się ona z przedstawiciela wojewody, przedstawicieli marszałka województwa, przedstawicieli sejmiku województwa oraz przedstawicieli organizacji, którzy stanowią co najmniej połowę składu rady. W przypadku gminy i powiatu odpowiednie rady tworzy organ wykonawczy (wójt, burmistrz, prezydent miasta, zarząd powiatu) na wspólny wniosek co najmniej 5 organizacji. Rady gminne i powiatowe składają się z przedstawicieli organu stanowiącego (rada gminy, rada powiatu), przedstawicieli organu wykonawczego (wójt, burmistrz, prezydent miasta lub zarząd powiatu) oraz przedstawicieli organizacji, stanowiących co najmniej połowę członków rady.

Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie członków rady ze strony pozarządowej powołuje organ wykonawczy (Przewodniczący Komitetu d.s. pożytku publicznego, marszałek województwa, zarząd powiatu, wójt, burmistrz, prezydent miasta) spośród kandydatów zgłoszonych przez organizacje pozarządowe. Ustawa nie narzuca żadnych kryteriów, którymi powinien się kierować organ wykonawczy przy wyborze członków rady. Ustawa wskazuje jedynie, że organy stanowiące gminy i powiatu, zarząd województwa podejmują uchwały, w których określają tryb powoływania członków rad. W przypadku rady krajowej taki tryb określa w rozporządzeniu Przewodniczący Komitetu ds. pożytku publicznego. W rozporządzeniu Przewodniczącego i w uchwałach dużej części samorządów mechanizm powoływania członków rad jest następujący: organizacje zgłaszają kandydatów, a organ wykonawczy spośród nich powołuje członków rady, dość często na podstawie niejasnych kryteriów. Oznacza to, że reprezentantów organizacji w radzie, która ma prowadzić dialog na przykład z wójtem wybiera wójt, a nie same organizacje.

Są jednak samorządy terytorialne, gminy, powiaty i województwa, które w uchwałach usankcjonowały powszechne wybory członków pozarządowych rad działalności pożytku publicznego. W wyborach mają prawo wziąć udział wszystkie organizacje i inne uprawnione podmioty, prowadzące działalność pożytku publicznego na terenie gminy czy powiatu. Uchwały różną się szczegółami wynikającymi ze specyfiki lokalnej, ale mechanizm wyborów jest podobny. Organizacje mogą zgłaszać kandydatów do rady, następnie głosować na nich, a wójt, burmistrz czy zarząd powiatu powołuje do rady tych kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów. Dzięki temu zgodnie z ustawą, członków rady powołuje organ wykonawczy, ale faktycznie wybierają ich organizacje pozarządowe. Są to jednak na razie rozwiązania dobrowolne i nie mają charakteru powszechnego. W ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie należałoby wprowadzić obowiązek wyboru przez organizacje pozarządowe swoich reprezentantów w radzie krajowej, w radach wojewódzkich, gminnych i powiatowych.