Tekst niniejszy nie jest tekstem prawniczym, jest próbą spojrzenia na system prawny z punktu widzenia działacza społecznego.
Autor: Piotr Frączak
Projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej
W procesie legislacyjnym
Na poziomie rządowym
- Odporność społeczna. (81) Projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej UD70 Kliknij) otrzymały do konsultacji następujące „organizacje społeczne”: Rada do spraw Ratownictwa działająca przy Ministrze Spraw Wewnętrznych i Administracji; Zarząd Główny Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej; Caritas Polska; Związek Harcerstwa Polskiego; Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej; Polska Akcja Humanitarna; Fundacja Gotowi.org; Stowarzyszenie Instytut Budownictwa Ochronnego; Zarząd Główny Polskiego Czerwonego Krzyża; Międzynarodowe Centrum Bezpieczeństwa Chemicznego ICCSS; Fundacja w Międzyczasie; Fundacja „REACT FOUNDATION” im. Anny „Wiewióry” Babilon; Krajowa Rada Izby Architektów RP; Polski Związek Łowiecki.
Komentarz: Ustawa mówi o „podmiotach realizujące zadania ochrony ludności”, są wśród nich wskazane konkretne organizacje – np. ochotnicze straże pożarne czy „organizacje Polskiego Czerwonego Krzyża oraz organizacje skautowe i harcerskie”, ale także „podmioty, z którymi organ ochrony ludności zawarł porozumienie o współpracy” czyli potencjalnie organizacje pozarządowe realizujące „zadania ochrony ludności”. Warto też chyba zwrócić uwagę na definicję społecznej odporności, którą według projektu należy rozumieć jako „indywidualną i grupową zdolność ludzi do zaspokajania ich podstawowych potrzeb bytowych w sytuacji zagrożenia oraz zdolność do ich współdziałania z podmiotami realizującymi zadania ochrony ludności, a także w celu zdobywania kompetencji w zakresie kształtowania świadomości zagrożeń i zapobiegania zagrożeniom oraz pożądanych zachowań na wypadek wystąpienia zagrożeń”.
- Odporność społeczna. (84) Są już uwagi zgłoszone w trakcie konsultacji do projektu ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej (UD70)) (Kliknij).
Komentarz: Jak pisaliśmy w jednym z poprzednich Biuletynów (Kliknij) ustawa nie dotyczy jednie Polskiego Czerwonego Krzyża oraz organizacji skautowych i harcerskich (ZHP i ZHR m.in. postulują tu ograniczenie do tych, które są objęte protektoratem Prezydenta RP), ale także inne „podmioty, z którymi organ ochrony ludności zawarł porozumienie o współpracy” czyli potencjalnie organizacje pozarządowe realizujące „zadania ochrony ludności”. Zwracaliśmy też uwagę na definicję społecznej odporności, którą według projektu należy rozumieć jako „indywidualną i grupową zdolność ludzi do zaspokajania ich podstawowych potrzeb bytowych w sytuacji zagrożenia oraz zdolność do ich współdziałania z podmiotami realizującymi zadania ochrony ludności, a także w celu zdobywania kompetencji w zakresie kształtowania świadomości zagrożeń i zapobiegania zagrożeniom oraz pożądanych zachowań na wypadek wystąpienia zagrożeń”.
- Nowy Fundusz. (85) W ramach przyjętego przez Radę Ministrów projektu ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej UD70 (Kliknij), „Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego utworzony na podstawie ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa oraz o Agencji Mienia Wojskowego staje się Funduszem Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego i Ochrony Ludności w rozumieniu niniejszej ustawy.”
Komentarz: O ustawie ważnej dla sektora już pisaliśmy (Kliknij) jednak warto wspomnieć o zaangażowaniu Ministra ds. społeczeństwa obywatelskiego w prace nad tą ustawą. I tak przesłane, w ramach uzgodnień międzyresortowych, uwagi do projektu ustawy dotyczyły m.in. stworzenia Funduszu Wsparcia Społeczeństwa Obywatelskiego na rzecz Ochrony Ludności, którego dysponentem byłby Przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego (Kliknij). Z kolei już w ramach przygotowań przed samym Komitetem Stałym Rady Ministrów propozycje dotyczyły już m.in. zapisu „uruchomienia mechanizmów rezyliencji społeczeństwa obywatelskiego” (Kliknij). Jednak w wersji z 8 sierpnia ciągle nie ma jeszcze uwzględnionych tych zmian.
- Obrona ludności. (86) Mamy już kolejny projekt (z 28 sierpnia 2024 r) ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej UD70 (Kliknij). To już etap potwierdzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów
Komentarz: O dyskusji nad projektem niżej. Tutaj tylko zwróćmy uwagę, że
1) ustawa choć dostrzega organizacje to jednak, w rzeczywistości, w system włącza jedynie te (poza bezpośrednio wymienionymi jak PCK, harcerskie czy OSP), które realizują „zadania ochrony ludności lub obrony cywilnej” i z którymi organ ochrony ludności zawarł porozumienie o współpracy lub które uznał za „podmioty ochrony ludności”. Pytaniem jest, jak więc będzie realizowany zapis, że zadania ochrony ludności i obrony cywilnej polegają także na „uruchomieniu mechanizmów odporności społeczeństwa obywatelskiego” jeżeli wspierane będą jedynie organizacje namaszczone przez państwo. Zobaczymy.
2) ma powstać Rządowy Zespół Ochrony Ludności, który ma być „działającym przy Radzie Ministrów zespołem opiniodawczo-doradczym właściwym w sprawach ochrony ludności i obrony cywilnej” – w skład, którego ma wejść przedstawiciel Komitetu do spraw Pożytku Publicznego. Dodatkowo zaś projekt Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej ma podlegać uzgodnieniu m.in. z Przewodniczącym Komitetu do spraw Pożytku Publicznego.
- Fundacja Batorego. (86) Wspomniany wyżej projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej wzbudził zainteresowanie organizacji pozarządowych. Fundacja im. Stefana Batorego opublikowała analizę Huberta Izdebskiego (Kliknij) oraz zorganizowała debatę poświęconą temu projektowi (Kliknij).
Komentarz: Marzyłoby się, aby taka debata, organizowana przez rząd we współpracy z organizacjami, rozpoczynała proces pracy nad ustawą, a nie zamykała. Nowa ustawa wydaje się być krokiem w dobrym kierunku, choć niczego nie przesądza. Niewątpliwie myślenie w kategoriach odporności społeczeństwa obywatelskiego jest raczej myśleniem o tym, co „poza państwem”, bo jak padło w dyskusji – w sytuacji ostatecznej państwo i tak weźmie co będzie chciało. Warto też, choćby w kontekście powtarzanej wielokrotnie potrzeby edukacji, odwoływać się do doświadczeń historycznych, i to nie jedynie do martyrologii np. powstania 1944 roku, ale też polskiej samoorganizacji społecznej z czasów I wojny światowej (Kliknij).
Na poziomie parlamentarnym
- Ochrona ludności i obrona cywilna. (88) Sejm po pierwszym czytaniu skierował rządowy projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, zawarty w druku nr 664, do Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych.
- Parlamentarny Zespół (89) ds. Organizacji Pozarządowych i Społeczeństwa Obywatelskiego (Kliknij) spotkał się 8 października. Tematyka spotkania dotyczyła głównie problemów organizacji pozarządowych związanych z powodzią.
Komentarz: Wiele wątków, o jednym było już wyżej (zmiana w ustawie Prawo o Stowarzyszeniach). To co chyba wybrzmiewało wyraźnie to nadzieje i obawy związane rządowym projektem ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej (Kliknij). Tu warto wspomnieć, że w ustawie pojawiły się nowe organizacje wymienione z nazwy tj. „Caritas Polska i podmioty współpracujące” oraz „Polski Związek Łowiecki”. Członkowie Zespołu zapowiedzieli przyglądanie się pracom Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych i obiecali dopraszanie do tej dyskusji organizacji.
- Ochrona ludności i obrona cywilna. (91) W piątek 8 listopada została przyjęta jednomyślnie przez Sejm Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej (Kliknij).
Komentarz: Organizacje były w ten proces mocno zaangażowane – pisaliśmy o tym w Biuletynie, pisało o tym ngo.pl (Kliknij), nawet Rada Działalności Pożytku Publicznego przesłała do Sejmu swoją opinię (Kliknij). Czy efekt można uznać za sukces? Rola organizacji została doceniona, problem w tym, że w praktyce może to oznaczać dużo, albo nic. Bo może się w kryzysowych sytuacjach okazać, że sporo roboty znów wykonują te organizacje będące… poza systemem.
- Ratownictwo pozarządowe. (92) W Senacie w ramach prac nad ustawą o ochronie ludności i obronie cywilnej (Kliknij) zgłoszone zostały poprawki i ustawa wróciła do Sejmu
Komentarz: Jak już pisaliśmy organizacje są w ten proces mocno zaangażowane. Część wysiłku idzie w kierunku wpisania z nazwy konkretnych organizacji do ustawy. Ostatecznie poza Polskim Czerwonym Krzyżem, organizacjami harcerskimi i skautowymi (te wywalczyły sobie zapis ” objęte Honorowym Protektoratem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej”) znalazły się „Caritas Polska i podmioty współpracujące”; Polski Związek Łowiecki; Polski Związek Wędkarski. W Senacie jeszcze próbowano włączyć „Krajowy Sztab Ratownictwa Społecznej Sieci Ratunkowej” (Senatorowie Mirosław Różański:i Michał Kamiński Kliknij), ale ostatecznie w tej kwestii zmian nie było. W pytaniach sporo było o edukacji, w którą mają być zaangażowane (szeroko) organizacje pozarządowe.