Biuletyn #prosteNGO ma służyć wymianie informacji na temat tego, co się dzieje w procesie stanowienia prawa dla NGO i w procesach rzeczniczych na jego rzecz. Zachęcamy chętne osoby i instytucje do współpracy. Biuletyn dostarcza faktów i tez do środowiskowej dyskusji.
SPIS TREŚCI
- W SKRÓCIE
- PROPOZYCJE UPROSZCZEŃ I UŁATWIEŃ
- TEMATY DO DYSKUSJI
W skrócie
W planach legislacyjnych
- Co czeka nas w 2023. W rządowym procesie legislacyjnym ciągle „wisi” projekt ustawy o sprawozdawczości organizacji pozarządowych (UD217) (Kliknij) (ostatnie zmiany z 1.06.2022), a w Sejmie zaś „konkurencyjny” (różnice w obozie władzy) tzw. lex Woś, czyli poselski projekt ustawy o transparentności finansowania organizacji pozarządowych (druk nr 2299) (od 25 maja czeka na I czytanie) (Kliknij). Oba projekty, jak się zdaje, groźne są dla organizacji, choć z innych powodów. Pierwszy, pod pretekstem uproszczeń, chce poddać kontroli Przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego wszystkie organizacje, drugi uderza głównie w organizacje finansowane z zagranicy.
W Sejmie czeka też na pierwsze czytanie (od 7 października 2022 roku) rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (druk nr 2695) (Kliknij), który ma umożliwiać zlecanie fundacjom utworzonym przez Skarb Państwa (początkowo chodziło zresztą konkretnie o Fundację Pomoc Polakom na Wschodzie) wykonywania zadania publicznego dotyczącego działań związanych ze wsparciem Polonii i Polaków za granicą, które są niezbędne ze względu na ochronę istotnych interesów środowisk polskich lub dla realizacji strategicznych celów polityki polonijnej rządu, bez trybu z ustawy „pożytkowej”.
Z kolei w Senacie skierowano do Komisji Gospodarki Narodowej i Innowacyjności i Komisji Ustawodawczej ustawę o fundacji rodzinnej (Druk nr 888) (Kliknij).
Jednak rok 2023 to przecież rok wyborczy, a więc także rok obietnic. Zapisy programów poszczególnych partii i koalicji mogą zapowiadać przyszłe zmiany prawne. Warto więc poświęcić na czytanie i komentowanie tych propozycji trochę czasu.
W procesie legislacyjnym
Na poziomie rządowym:
- Klimatyczny wymiar bez organizacji? Jesteśmy po kolejnej turze uzgodnień w procedowanym projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu wzmocnienia klimatycznego wymiaru polityki miejskiej (UD246) (Kliknij)
Komentarz: Ustawa ta, choć jak wskazuje się w uzasadnieniu, powstawała przy udziale organizacji pozarządowych, nie dostrzega ich na etapie wdrażania. Oczywiście to przede wszystkim same polityki miejskie powinny zauważać rolę inicjatyw obywatelskich, ale partnerstwo na etapie ich tworzenia, realizacji i monitorowania mogłoby być (jak w funduszach europejskich) określone systemowo. W tej turze uzgodnień przyjęto rozwiązanie, nakładające nie tylko na gminy o statusie miasta na prawach powiatu, ale także w innych „gminach miejskich i miejsko-wiejskich realizujących budżet obywatelski” obowiązek „wyodrębniania w ramach środków wydatkowanych na realizację budżetu obywatelskiego puli środków dedykowanej realizacji projektów związanych z ochroną miejskiego środowiska przyrodniczego, których realizacja ma prowadzić do zwiększania powierzchni biologicznie czynnej oraz retencji wód opadowych i roztopowych”. To jednak chyba nie wystarczy aby zapewnić partycypację mieszkańców w realizację „klimatycznego wymiaru polityki miejskiej”.
Na poziomie parlamentarnym:
- Organizacje pacjenckie ciągle na marginesie. 22 grudnia 2022 do Sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta (druk nr 2898) (Kliknij) dotyczący „określenia zasad funkcjonowania systemu jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta”.
Komentarz: Jedyna rola jaka przypada w tym projekcie organizacjom społecznym „działających na rzecz praw pacjenta” to w zasadzie tylko wystawianie dwu (z dziewięciu) członków Komisji Odwoławczej do spraw Świadczeń z Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych. Oczywiście ci przedstawiciele „są powoływani spośród kandydatów wskazanych przez organizacje”. Rola zorganizowanego pacjenta jest chyba ciągle zbyt mała w stosunku do potrzeb kontroli społecznej nas służbą zdrowia – tak w wymiarze medycznym jak i organizacyjnym.
Dzieje się
Z perspektywy ochrony praw człowieka
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP) przyjęła stanowisko ws. rządowego projektu ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej (Kliknij)
Komentarz: Jak już pisaliśmy we wpisie „Więcej niż #prosteNGO” (Kliknij) tylko w systemie prawnym, w którym gwarantowane są podstawowe prawa i wolności obywatelskie, dobre prawo dla organizacji ma rzeczywiste znaczenie. Dlatego tak ważne jest, aby organizacje zabierały głos również wtedy, gdy próbuje się ograniczać – pod różnymi pozorami – prawa obywatelskie.
Raport Helsinek
Helsińska Fundacja Praw Człowieka opublikowała ważny raport (Małgorzata Szuleka, Marcin Wolny Presja i mobilizacja. Społeczeństwo obywatelskie a kryzys praworządności w latach 2015–2022 Warszawa – Kliknij). Celem raportu jest – jak czytamy – „przedstawienie, w jaki sposób systemowe zmiany w ustroju państwa wpłynęły na sposób funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego. Raport powstał w oparciu o analizę danych zastanych – przepisów prawa, opracowań dotyczących sytuacji społeczeństwa obywatelskiego oraz informacji prasowych. Ze względu na ogromną skalę podejmowanych przez społeczeństwo obywatelskie w Polsce działań jak również ilości wyzwań przed którymi stają aktywiści i aktywistki społeczeństwa obywatelskiego, raport koncentruje się jedynie na wybranych problemach i przykładach”.
Komentarz: To kolejne już, pojawiające się ostatnio, opracowanie (po m.in. „Indeksie Stabilności CSO – Polska” – Kliknij, opracowaniu Macieja Szczepańskiego, Elżbiety Morawskiej – Geografia dotacji Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich – Kliknij, czy opowiadanej przez nas historii „Jak to z NIW-em było? – Kliknij) dotyczące problemów społeczeństwa obywatelskiego w Polsce lat ostatnich. Ta aktywność w kontekście danych przypominanych w raporcie HFPC, w którym podkreśla się, że niecałe „2% organizacji zajmuje się problemami związanymi z działalnością monitoringową (w tym monitorowaniem pracy instytucji publicznych), działalnością na rzecz praw człowieka lub demokracji” aż prosi się o jakąś syntezę i, choćby na podstawowym poziomie, współpracę.
Projekty obywatelskie
Jak podają media, Kaja Godek z fundacji Życie i Rodzina złożyła w Sejmie nowy projekt ustawy dotyczący aborcji. Przewiduje on m.in. kary za informowanie o możliwości przerywania ciąży, a podpisało się pod nim około 150 tys. osób. Jednak projektów obywatelskich będzie teraz znacznie więcej. Oto jak podaje Rzeczpospolita z 20 grudnia 2022 (Michał Kolanko, Opozycyjne projekty obywatelskie. Długi wyścig o podpisy – Kliknij) również sejmowe partie postawiły na projekty obywatelskie. Ma to być zarówno przedwyborczy test dla struktur partyjnych, jak i możliwość zainteresowania opinii publicznej promowanymi pomysłami. I tak: ”PSL organizuje objazd kraju z udziałem prezesa PSL Władysława Kosiniaka-Kamysza wokół inicjatywy „Uczciwa Polska”.(…) Koalicja Obywatelska wraz z sojusznikami zebrała – w trzy tygodnie zbiórki – 100 tysięcy podpisów pod projektem przywracającym finansowanie in vitro. (…) Od kilku tygodni podpisy pod obywatelskim projektem dotyczącym wprowadzenia renty wdowiej zbiera Lewica. (…) na projekt obywatelski postawiła też Solidarna Polska. Politycy Zbigniewa Ziobry zebrali aż 400 tysięcy podpisów pod projektem „W obronie chrześcijan”. Ustawa przeszła niedawno I czytanie w Sejmie”.
Komentarz: Gdy partie polityczne sięgają po „obywatelskie metody działania” nie musi to świadczyć o ich słabości. Tworzenie partii politycznych jako niepolitycznych ruchów społecznych, pozaparlamentarne działania partii politycznych, to może być sygnał, że sfera obywatelskości ma do odegrania znacznie większą rolę w działaniach politycznych. Ale może też być odwrotnie – partie mogą jedynie próbować upartyjniać sferę obywatelską, zawłaszczając np. protesty uliczne. Wiele zależy tu od siły i determinacji społeczeństwa obywatelskiego. Projekty obywatelskie ustaw mają tę zaletę, że wraz z kadencją Sejmu nie zostają od razu wyrzucone do kosza, jak np. projekty poselskie. To może być ich siła. Ale też niechęć polityków do obywatelskich projektów ogranicza ich skuteczność (por. Wiktor Ferfecki, 2,5 miliona podpisów trafi za rok do sejmowej niszczarki Rzeczpospolita – Kliknij). Być może jednak, tak jak było w poprzedniej kadencji (por. Ireneusz Walencik, Obywatelskie projekty ustaw Sejm zostawił na koniec kadencji), część z tych obywatelskich projektów trafi jeszcze pod obrady Sejmu tej kadencji. Skuteczność obywatelskich metod działania zależy od obywateli i to trzeba wykorzystać.
Propozycje uproszczeń i ułatwień
Wzorzec statutu – rozstrzygnięcie w 2023 r.
Jednym z działań w ramach #proste NGO była propozycja przyjęcia wzorca statutu dla uproszczenia rejestracji stowarzyszeń (por. Łukasz Gorczyński Zastosowanie wzorca statutu w procesie rejestracji stowarzyszeń – Kliknij). W 2021 złożona została petycja do Przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego, a w październiku 2022 petycja do Sejmu (Kliknij). W kwestii tej ostatniej ciągle jeszcze Marszałek Sejmu (Patrz – Schemat rozpatrywania petycji w Sejmie – Kliknij) nie podjął decyzji. Sprawa przechodzi więc na 2023 rok.
Komentarz: To był najbardziej partycypacyjny proces (Kliknij) przygotowania przez organizacje pozarządowe propozycji zmian prawnych od czasu prac OFOP-u nad nowelizacją ustawy prawo o stowarzyszeniach. Brak konkretnej reakcji rządu na te propozycje świadczy albo o słabości odpowiednich instytucji rządowych, albo o ignorowaniu potrzeb organizacji. Miejmy nadzieję, że prace w Sejmie pokażą kto jest zainteresowany rzeczywistym uproszczeniem działalności społecznej.
Temat do dyskusji
Jak to z NIW-em było?
NIW miał być m.in. odpowiedzią na słabości ustawy o działalności pożytku publicznego. Ale obietnica daleko idącej nowelizacji tej ustawy lub wręcz przyjęcie nowej ustawy o wspieraniu społeczeństwa obywatelskiego nie została spełniona. Co więcej zachodzące zmiany (rozmontowywanie ustawy) działo się raczej jakby przy okazji i – jak się wydaje – w większości nie z inicjatywy NIW-u, czy Komitetu Pożytku Publicznego…
Monitoring Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
30 grudnia 2022 r. otrzymaliśmy taką oto odpowiedź na nasze pytanie: „Tryb i harmonogram przygotowywania sprawozdania z wykonania ustawy o działalności pożytku i o wolontariacie nie jest określony odrębnym dokumentem. Za przygotowanie projektu sprawozdania przedkładanego Radzie Ministrów odpowiada Przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego. Projekt dokumentu przygotowuje Departament Społeczeństwa Obywatelskiego KPRM w oparciu o informacje otrzymane od podmiotów administracji rządowej i samorządowej. Zgodnie z Regulaminem pracy Rady Ministrów (M.P. z 2016 r. poz. 1006, z późn. zm.) projekt jest przedmiotem uzgodnień i opiniowania, trafia pod obrady Stałego Komitetu Rady Ministrów a następnie Rady Ministrów. Jednocześnie informuję, że sprawozdania z wykonania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2018-2019 oraz 2020-2021 nie powstały i nie zostały przedłożone Radzie Ministrów”.
Jeszcze nie zapisałeś się na Biuletyn #prosteNGO? Możesz to zrobić poniżej!
Chcesz się podzielić informacjami lub komentarzami? Prześlij je na piotr.fraczak@ofop.eu