Biuletyn #prosteNGO – 12-25 maja 2025 r.

Biuletyn #prosteNGO ma służyć wymianie informacji na temat tego, co się dzieje w procesie stanowienia prawa dla NGO i w procesach rzeczniczych na jego rzecz. Zachęcamy chętne osoby i instytucje do współpracy. Biuletyn dostarcza faktów i tez do środowiskowej dyskusji.

SPIS TREŚCI

1. W SKRÓCIE

1. W planach legislacyjnych (Konieczna zmiana w ustawie wdrożeniowej, UEPIK i przekształcenia)
2. W procesie legislacyjnym
   • Na poziomie rządowym (Ograniczanie uprawnień? KRS, Ochrona przyrody)
   • Na poziomie parlamentarnym (W konsultacjach, Parlamentarny Zespół ds. Dialogu Obywatelskiego)
3. W procesie rzeczniczym (Kluby sportowe, Pozarządowe lecznice dla zwierząt, Wątpliwości w sprawie programu współpracy, Czekamy)
4. Dzieje się (Organizacje a wybory, Rada Działalności Pożytku Publicznego, Komitet ds. Pożytku Publicznego, Przewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego, Organizacja w sądzie)

2. TEMATY DO DYSKUSJI

1. Jeszcze raz o procesie legislacyjnym
2. Czy wiesz, że… (1822)

---

W skrócie

W planach legislacyjnych

• Konieczna zmiana w ustawie wdrożeniowej. Odbyło się IX posiedzenie (22 maja 2025) Podkomitetu ds. rozwoju partnerstwa na lata 2021-2027, na którym dokonano przeglądu wsparcia dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz partnerów społecznych ze środków EFS w programach regionalnych, a także przyjęto uchwałę „w sprawie zmiany przepisów w Ustawie z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2021–2027 (tzw. „Ustawa Wdrożeniowa”) w zakresie umożliwienia członkom Komitetów Monitorujących spoza administracji udziału w posiedzeniach”.

Komentarz: Szczególnie ważna – z punktu widzenia organizacji pozarządowych – jest uchwała. Zwraca ona bowiem uwagę na problem, jaki mają osoby działające w organizacjach i będące ich przedstawicielami, a jednocześnie mające pracę zawodową, w uczestniczeniu w pracach komitetów i grup roboczych w godzinach pracy. Czy pani ministra podejmie inicjatywę ustawodawczą lub podejmie jakieś inne działania, zobaczymy. Ważne, że przedstawiciele partnerów spoza administracji wskazali na to, że podobny problem dotyczący RDPP znalazł już rozwiązanie w ustawie o działalności pożytku publicznego (Kliknij).

• UEPIK i przekształcenia. Na IX posiedzeniu plenarnym (21 maja 2025) Grupy roboczej ds. uproszczeń prawnych dla organizacji pozarządowych przyjęto propozycje zespołu ds. sprawozdawczości dotyczące Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów oraz zespołu ds. stowarzyszeń dotyczące łączenia się i przekształcania stowarzyszeń oraz przekształcenia w stowarzyszenie.

Komentarz: Propozycje zespołów – przygotowane jako konkretne zmiany legislacyjne – mogą okazać się bardzo istotne. Szczególnie ważne jest rozporządzenie, które ma uprzedzić zmiany w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, które wejdą w życie 1 stycznia 2016 roku (Kliknij).

W procesie legislacyjnym

Na poziomie rządowym

• Ograniczanie uprawnień? Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (UDER32). Zakłada m.in. „przyznanie sądowi kompetencji w zakresie zwracania się z urzędu do organizacji społecznej lub organu administracji publicznej o przedstawienie sądowi istotnego dla sprawy poglądu, w sytuacji gdy sąd uzna to za przydatne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje to nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie”, ale także „wyłączenie możliwości wnoszenia skargi kasacyjnej przez organizację społeczną, biorącą udział w postępowaniu sądowym w charakterze uczestnika na prawach strony”; Wpisany do wykazu prac legislacyjnych 13.05.2025 12:28. Tego samego dnia projekt pojawia się na stronie RCL-u (Kliknij) i 16 maja bez konsultacji trafia na Komitet Stały Rady Ministrów.

Komentarz: Wygląda na to, że idea „deregulacji” dotyczy także procesu stanowienia prawa, a odbieranie uprawnień może odbywać się bez pytania zainteresowanych o zdanie.

• KRS. Projekt ustawy o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw (UD50) trafił na Komitet Stały Rady Ministrów.. Celem projektowanej ustawy jest odejście od papierowych wniosków oraz papierowych akt rejestrowych i zastąpienie fakultatywności obecnej drogi obowiązkiem składania wniosków za pośrednictwem systemu teleinformatycznego do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej (dalej: rejestr stowarzyszeń).

• Ochrona przyrody. Znamy stanowiska w konsultacjach projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody (UDER25).

Komentarz: Trudno nie zgodzić się z tezą ujętą w stanowisku Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”: „wyrażamy głębokie zaniepokojenie trybem przeprowadzenia konsultacji społecznych projektu – ograniczonych do trzech dni roboczych. Tak krótki termin jest sprzeczny z zasadami partycypacji społecznej w procesie stanowienia prawa i znacząco utrudnia merytoryczne odniesienie się do projektowanych zmian przez zainteresowane podmioty. Podkreślamy, że brak jakichkolwiek uzasadnionych przesłanek do prowadzenia prac legislacyjnych w tak nadzwyczajnym trybie. W ustawie o ochronie przyrody istnieją liczne, znacznie poważniejsze uchybienia i luki, których usunięcie wymaga pilnej interwencji legislacyjnej – jednak w tych obszarach nie obserwujemy tak pilnych działań ze strony Ministerstwa i ustawodawcy” (Kliknij).

Na poziomie parlamentarnym

• W konsultacjach m.in. poselski projekt ustawy o uznaniu osobowości prawnej rzeki Odry (Kliknij) dotyczący „zagwarantowania skutecznej ochrony prawnej dla całego ekosystemu Odry oraz stworzenia mechanizmów współpracy międzyinstytucjonalnej dla zapewnienia szeroko rozumianego zdrowia i dobrostanu rzeki” – termin do 22 czerwca; oraz poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym oraz niektórych innych ustaw (Kliknij) dotyczący „nadania statusu języka regionalnego etnolektowi śląskiemu” – termin do 21 czerwca.

• Parlamentarny Zespół ds. Dialogu Obywatelskiego. Planowane jest posiedzenie na 2 czerwca Tematem mają być „coroczne raporty JST o stanie gmin, powiatów i województw jako narzędzie partycypacji i dialogu obywatelskiego. Jak funkcjonuje wotum zaufania i czy jest skutecznym narzędziem mającym wpływ lokalnych społeczności na działalność JST?” (Kliknij),

W procesie rzeczniczym

• Kluby sportowe. W ustawie określającej możliwość przerejestrowania klubów sportowych do KRS (Kliknij) zaakceptowano zaproponowane przez Senat zmiany. W interesującym nas art. 19 dokonano zmiany: „w art. 4a w ust. 1 wyrazy „dokonać wpisu” zastępuje się wyrazami „zostać wpisany”, a w ust. 6 wyraz „dokonaniu” zastępuje się wyrazem „uzyskaniu”.

Komentarz: Ciągle pozostają wątpliwości, co będzie, gdy wejdzie w życie skierowana przez Prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego ustawa z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o sporcie oraz niektórych innych ustaw (Kliknij). Więcej w poprzednim Biuletynie (Kliknij).

• Pozarządowe lecznice dla zwierząt. 13 maja odbyło się kolejne spotkanie senackiej Komisji ds. Petycji w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zamiany ustawy o zakładach leczniczych dla zwierząt, polegającej na zaliczeniu organizacji pozarządowych, w tym posiadających status organizacji pożytku publicznego, niebędących przedsiębiorcami, do katalogu podmiotów wykonujących usługi weterynaryjne. Wniosek pani senator Mateckiej, żeby nie kontynuować prac nad tą petycją, uzyskał 2 głosy za, 1 przeciw i 2 wstrzymujące.

Komentarz: To ewidentnie przegrana organizacji pozarządowych w starciu ze zjednoczonymi siłami rządu i Krajowej Rady Lekarsko-Weterynaryjnej. Zarówno dyskusja (Kliknij), jak i stosunek głosów wskazują, że ważny problem zamieciono pod dywan. A brak jasnego głosu Przewodniczącej Komitetu ds. Pożytku Publicznego (mimo stanowiska RDPP w tej sprawie) rozczarowuje.

• Wątpliwości w sprawie programu współpracy. Próbowaliśmy wyjaśnić, na jakiej podstawie prawnej Ministra nie zdecydowała się na przygotowanie programu współpracy, a zrobiła to jako Przewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Czekamy na informacje czy istnieją jakiekolwiek notatki służbowe, opinie lub analizy prawne w dyspozycji KPRM dotyczące tej spraw, a które powstały w okresie od 13.12.2023 do dnia dzisiejszego.

• Czekamy.  Od 3 października 2024 na wyniki konsultacji projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności (Kliknij). Od 20 listopada 2024 na dezyderat w sprawie petycji w sprawie umożliwienia przekazywania 1,5% podatku dochodowego od osób prawnych dla organizacji pożytku publicznego (Kliknij). Od 12 sierpnia 2024 na zapowiadany UD116 (Kliknij) projekt ustawy, który zakłada modyfikację „zakresu zwolnienia przedmiotowego określonego w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy CIT, skutkującą objęciem nim dochodów wszystkich organizacji pozarządowych, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej ustawa OPP), w części przeznaczonej na działalność określoną w art. 4 ustawy OPP (sfera zadań publicznych) z wyłączeniem działalności gospodarczej”. Od 3 kwietnia 2025 (a właściwie od lat Kliknij) na efekty pracy w Komisji nad projektem ustawy o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (druk nr 868), która miała być kontynuowana na pierwszym posiedzeniu w maju, ale na razie nic o tym nie wiadomo (Kliknij). Od tygodni zapowiadana mała nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego nadal nie pojawiła się wykazie prac legislacyjnych rządu. Na projekt rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie obowiązku badania sprawozdań finansowych organizacji pożytku publicznego (druk 950) po konsultacjach i uzgodnieniach z Przewodniczącą Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Od 24 kwietnia na I czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (druk nr 1202)

Dzieje się

• Organizacje a wybory. W sejmie burzliwa dyskusja w sprawie finansowania kampanii wyborczej ze środków zagranicznych. W tym kontekście pojawiają się nazwy konkretnych fundacji i ogólnie fundacji „które otrzymują granty od waszych fundacji. Fundacja Sorosa w Polsce z królem w nazwie to przykład” (Kliknij).

Komentarz: Niezależnie od kontekstu bieżących wyborów to problem wydaje się bardzo poważny i to zarówno w kontekście świadomego używania organizacji do działań o wątpliwym charakterze, jak i wykorzystywania w sposób podstępny dobrej woli społeczników. Jedno jest pewne – a to wnioski z doświadczeń ostatnich trzydziestu lat – jeśli organizacje nie spróbują czegoś zrobić, to można liczyć na projekty rozwiązań prawnych, które uderzą we wszystkie organizacje. Dyskusja już się zaczęła zob. Niedźwiedzia przysługa [felieton Katarzyny Sadło] (Kliknij).

• Rada Działalności Pożytku Publicznego przyjęła obiegowo uchwały m.in. w sprawie zaopiniowania i poparcia petycji pt. „Silniejsza przyszłość dla obszarów wiejskich Europy” (Kliknij) i na temat wzmocnienia i ochrony demokracji europejskiej poprzez zwiększenie wsparcia dla społeczeństwa obywatelskiego i Programu CERV w nadchodzących Wieloletnich Ramach Finansowych UE (Kliknij).

• Komitet ds. Pożytku Publicznego. Jest już protokół z posiedzenia Komitetu do spraw Pożytku Publicznego 10 kwietnia 2025 r. (Kliknij).

Komentarz: Tym, co zwraca uwagę, jest frekwencja. Przypomnijmy – na pierwszym spotkaniu 30 stycznia 2024 r. obecnych było 26 osób (w tym 22 osoby członkowskie). 17 lipca 2024 osób 17 (15), 16 grudnia 2024 r. osób 20 (16), 20 stycznia osób 18 (14), 10 kwietnia 18 osób w tym pełnoprawnych osób członkowskich tylko 6. Przy systematycznym braku quorum i wyraźnie spadkowej aktywności osób członkowskich w Komitecie jego przyszłość nie jawi się różowo.

Jak zwykle protokół jest dość ogólny. Wiemy, że jest propozycja planu pracy Komitetu na rok 2025 (lepiej późno niż wcale?), ale z powodu braku quorum dyskusja będzie się odbywała obiegowo.

Dyskutowano nad listem organizacji w sprawie współpracy z organizacjami w sprawie Prezydencji (Kliknij), ale prezentacje raportu dotyczącego prac Rady NGO ds. prezydencji Polski w Radzie UE przeniesiono na następne spotkanie.

Wiemy, że powołano (i pracują) dwa zespoły: ds. VAT od dotacji dla organizacji pozarządowych i do spraw zmiany ustawy o pożytku publicznym i o wolontariacie oraz innych ustaw.

Przewodnicząca zwróciła się do resortów o przesłanie sprawozdań z realizacji programów współpracy z organizacjami pozarządowymi w roku minionym.

Jako ciekawostkę możemy potraktować zapowiedzi o „pracach nad stworzeniem platformy dla organizacji pozarządowych gromadzącej informacje o organizowanych przez resorty konkursach, o różnego rodzaju wysłuchaniach, konsultacjach poszczególnych projektów aktów, które dotyczą zakresu ich działań. Będzie to również narzędzie, które będzie służyło do budowania odporności społecznej” i o „możliwości organizacji przez Ministrę ds. Społeczeństwa Obywatelskiego wysłuchania
obywatelskiego, w szczególności w przypadku projektów ustaw, które w odbiorze społecznym budzą duże emocje ze względu na sprzeczne interesy”. Liczymy na konkrety.

• Przewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Rozpoczęły się konsultacje publiczne projektu rozporządzenia w sprawie Rady Dialogu z Młodym Pokoleniem (Kliknij).

Komentarz: Przypomnijmy tylko, że umiejscowienie Rady Dialogu z Młodym Pokoleniem w ustawie o działalności pożytku publicznego nie wydaje się najlepszym rozwiązaniem. Przecież „działalność na rzecz dzieci i młodzieży, w tym wypoczynku dzieci i młodzieży” jest tylko jedną z wielu sfer działań publicznych w obszarze działalności pożytku publicznego. Nikt chyba jednak nie myśli, by rady dotyczące niepełnosprawnych, ochrony środowiska, mniejszości narodowych itp. itd wpisywać do tej ustawy. Są one powoływane w oparciu o zapisy w odpowiednich dla siebie ustawach.

• Organizacja w sądzie. „W marcu tego roku Sąd Okręgowy w Warszawie orzekł, że Skarb Państwa musi wypłacić Fundacji Centralnej milion złotych nagrody za wskazanie osób odpowiedzialnych za zatrucie Odry w 2022 roku”, o tym, jak przygotować się do batalii sądowej, czytaj na ngo.pl (Kliknij).

Temat do dyskusji

Jeszcze raz o procesie legislacyjnym

Szkoła Reprezentacji i Partycypacji OFOP-u to pretekst, by po raz kolejny przyjrzeć się procesowi legislacyjnemu z punktu widzenia organizacji pozarządowych. Tym bardziej, że zmiany – i te, które się już dokonały (np. regulamin Sejmu), i te, które są w procesie (np. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Radzie Ministrów oraz niektórych innych ustaw Kliknij) – wymagają odnotowania. Dlatego znów wracamy do tematu.

Czy wiesz, że…

1822 – dekretem cara z 28 marca zabroniono działalności bractw żydowskich. Były to przede wszystkim bractwa pogrzebowe (Chewra Kadisza), które istniały w każdym z kahałów. Kahały (samorząd żydowski) zostały zlikwidowane na początku tegoż roku i zostały zastąpione dozorami bożniczymi wprowadzonymi odgórnie w 1821 roku. A jednak bractwa nie zaprzestały działalności (np. część działała jako „służba pogrzebowa”), a z czasem obok typowych bractw powstawały i świeckie stowarzyszenia o podobnych celach. Organizowanie się ludności żydowskiej na terenach Rzeczypospolitej – z Sejmem Czterech Ziem (1580–1764), z systemem kahałów i sztetli (samorządnych miast żydowskich), z żydowskimi bractwami i cechami rzemieślniczymi, później z różnorodnymi organizacjami społecznymi, w tym także historią z czasów II wojny światowej, związaną choćby z Żydowską Samopomocą Społeczną – to ważny element tradycji samoorganizacji.

---